Dînlerin ve medeniyetin beşiği olan Kürdistan’da keşfedilen dîn ve medeniyet kalıntılarına bir yenisi eklendi. Diyarbakır’da yapılan kazılarda, 1700 yıl öncesine ait ve dönemin inançlarından olan Mithras dînine ait bir yeraltı tapınağı bulundu.
Dînlerin ve medeniyetin beşiği olan Kürdistan coğrafyasında keşfedilen dîn ve medeniyet kalıntılarına bir yenisi eklendi. Diyarbakır’da yapılan kazılarda, 1700 yıl öncesine ait ve dönemin inançlarından olan Mithras dînine ait bir yeraltı tapınağı bulundu.
Diyarbakır ilimizin Çınar ilçesine bağlı Demirölçek (Qaleyê Zerzevan) köyünde buılunan ve o dönem “askerî yerleşim” olarak kullanılan Zerzevan Kalesi’nde yürütülen kazılarda bulunan 1700 yıllık ibadethanenin, dönemin inançlarından Mithras dînine ait bir yeraltı tapınağı olduğu belirlendi.
60 DÖNÜMLÜK ARAZİDE TARİH HAZİNESİ
İlçeye 13 km uzaklıkta bulunan Zerzevan Kalesi’nde Kültür ve Turizm Bakanlığı, Diyarbakır Müzesi, Diyarbakır Valiliği, Çınar Kaymakamlığı ve Dicle Üniversitesi’nin katkılarıyla 2014 yılında başlatılan kazı çalışmaları sürüyor.
60 dönümlük alan üzerinde, 12 – 15 m yüksekliğinde ve 1200 m uzunluğunda sur kalıntısı, 21 m yüksekliğinde gözetleme ve savunma kulesi, ibadethane, yönetim binası, konutlar, tahıl ve silah depoları, yeraltı ibadethanesi, sığınaklar, kaya mezarları, su kanalları ile 54 su sarnıcı bulunan kale tarihe ışık tutuyor.
Yaklaşık 4 yıldır sürdürülen kazılarda daha önce yeraltı kilisesi, 400 kişinin yer alacağı yeraltı sığınağı, konutlar ve gizli geçitler ortaya çıkarılırken, son olarak 1700 yıllık, M. S. 4. yy’da Hristiyanlık’ın benimsenmesiyle önemini kaybeden dönemin Mithras dînine ait yeraltı tapınağına ulaşıldı.
YERALTI TAPINAĞINDA İBADETLER GİZLİ YAPILIYORMUŞ
Kazı çalışmalarını yerinde inceleyen Çınar Kaymakamı İsmail Şanlı yaptığı açıklamada, Zerzevan Kalesi’nden bakıldığında Diyarbakır ve Mardin’i görmenin mümkün olduğunu söyledi. Kalenin tarih boyunca kentin doğu yakasında son doğal savunma hatlarıyla güçlendirildiğini bildiren Şanlı, Diyarbakır’a geçecek orduların önce burayı fethetmesi gerektiğini aktardı. Şanlı, Diyarbakır’ın tarihi kadar eski olan kalede 4 yıldır kazı çalışmalarının yapıldığına işaret ederek, “Bu tarihî eseri günyüzüne çıkarmayı hedefliyoruz. Her sene kalede bulunan yeni bir eser tarihe ışık tutuyor. Bölge turizmi ve ekonomisine uzun vadede değer katacak çok önemli bir kazıya evsahipliği yapıyoruz” dedi. Kazı çalışmalarının hem tarihe ışık tuttuğunu hem de kente ciddî mânâda değer kattığını anlatan İsmail Şanlı, haftasonları kaleyi çok sayıda ziyaretçinin gezme fırsatı bulduğunu aktararak, “Kazı çalışmalarını terörün gölgelemesine müsaade etmedik” ifadelerini kullandı.
Kazı çalışmalarının başkanlığını yapan Dicle Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Aytaç Coşkun, bu yılki kazılarda günümüzden 1700 yıl önce yer altında inşâ edilen Mithras tapınağını bulduklarını söyledi. Bunun, Roma İmparatorluğu’nun doğu sınırındaki tek Mithras tapınağı olduğunu düşündüklerini ifade eden Coşkun, bu yönüyle tapınağın çok önemli olduğunu vurguladı. Coşkun, Mithras’ın Romalı askerler üzerinde yaygın bir gizem kültü olduğuna işaret ederek, “Bu dîni yaşayanlar dışarıya kapalı bir topluluktan oluşuyor. Çünkü ayinleri tamamen gizli ve dışarıya hiçbir şekilde bu ayinler açıklanmıyor. Mithras hem güneş tanrısı hem de anlaşmayı temsil ediyor. Genelde tapınaklar yerin altına inşâ ediliyor. Bulunan tapınağın doğu kısmında üç niş görüyoruz. Nişlerin birinde çok düzgün bir şekilde yapılmış su çanağı yer alıyor. Yer kısmında ise bir havuz yapılmış. Mithras ayinlerinde suyun çok etkin kullanıldığını ve yaklaşık 40 kişinin buradaki ayinlere katıldığını biliyoruz” açıklamasında bulundu. Hristiyanlık’ın gelmesiyle birlikte Mithras inancının etkisini kaybettiğini anlatan Yrd. Doç. Dr. Aytaç Coşkun, bu inancın en yaygın olduğu dönemin, ulaştıkları tapınağın inşâsı dönemi olduğunu dile getirdi. Coşkun, tapınağın genişliğinin 35 m², yüksekliğinin ise 2, 5 m olduğunu belirterek, tapınakların yerin altında inşâ edilmesi bakımından genellikle çok büyük yapılar olmadığını kaydetti.
KALE OLDUKÇA STRATEJİK NOKTADA
Askerî yerleşim antik yol güzergâhında, 124 m yükseklikteki kayalık bir tepenin üzerine kurulan Zerzevan Kalesi, antik Amida ile Dara kentleri arasında stratejik bir noktada yer alıyor. Yerleşim konumu itibariyle bütün vadiye hakim, antik ticaret yolu üzerinde, geniş bir alanı kontrol altında tutan, stratejik bir Roma sınır garnizonu olan kale, aynı zamanda Roma – Sasani imparatorlukları arasındaki büyük mücadelelere de sahne oldu.
Roma dönemindeki ismi “Samachi” olan yerleşimin ilk inşâ edildiği dönem kesin olmamakla birlikte, devam eden kazılar ile kesin sonuçlara ulaşılacak. Yerleşimin surları ve yapıları I. Anastasios (491 – 518) ve I. Justinianos (527 – 565) dönemlerinde onarılarak, bazıları ise yeniden inşâ edilerek mevcut haline getirildi.
AJANSLAR
28 NİSAN 2017
