Vikingler Selam Durdu Ben Âşık Olunca İskandinavya’ya – 39

 

 

 

 

 

     (*) Yedi bölüm önce başladığımız “Viking Dosyası”na kaldığımız yerden devam ediyoruz.

     – – – – –

     ► Vikingler’de Dîn ve Kültür

     ■ VİKİNGLER’DE DÎNÎ İNANÇ

     “Eski İskandinav dînleri” dendiğinde, genel olarak İskandinavya halklarının ve İskandinavyalı Vikingler’in Hristiyan olmalarından önce mensup oldukları dîn ve inançlar kastedilir. ⁽⁶²⁶⁾

     Ancak Vikingler birleşik bir ülkede yaşayan ve tek bir topluluk halinde hareket eden insanlar değillerdi. ⁽⁶²⁷⁾ Dolayısıyla siz sevgili okurların şu hususu dikkatlerden kaçırmaması gerekiyor: Bu nacizane çalışmamızda bizden “Vikingler’i ve onların tarihlerini, dînlerini ve kültürlerini” okurken, şu anda var olan bir ülkenin ve bir ulusun tarihini okumuş olmuyorsunuz; şu anda var olan 5 farklı ulusun ve 10’dan fazla ülkenin birden tarihini okumuş oluyorsunuz. Şu anki Danimarka ⁽⁶²⁸⁾, İsveç ⁽⁶²⁹⁾, Norveç ⁽⁶³⁰⁾, Faroe Adaları ⁽⁶³¹⁾ ve İzlanda ⁽⁶³²⁾, Viking kökenlidir. Hatta İskoçya halkının önemli bir kısmı ⁽⁶³³⁾, Rusya’nın geniş bir kesimi ⁽⁶³⁴⁾ ve Fransa’nın Manş Denizi kıyısındaki Normandiya bölgesi ⁽⁶³⁵⁾ de aslen Viking kökenlidir.

     Vikingler’in eski dînî inançlarını araştıran ve kaleme almaya çalışan ama bunu gerçeğe uygun ve “bilimsel” bir biçimde yapmak isteyen yazarlar, üç temel sıkıntıyla karşı karşıya kalırlar:

     Birincisi; Vikingler’in yazılı bir edebiyat geliştirmemiş olması ve daha çok “sözlü edebiyat”a dayalı bir geleneğinin olması. Bu da araştırmacıyı konuyla ilgili nesnel kaynaklardan yoksun bırakıyor. ⁽⁶³⁶⁾

     İkincisi; Vikingler ile ilgili eldeki yazılı kaynakların büyük çoğunluğunun hatta neredeyse tamamının, Vikingler’in düşmanları tarafından, yani Vikingler’in kendilerine karşı savaştığı İngilizler, Almanlar ve Fransızlar tarafından yazılmış olması. Bu da Vikingler ile ilgili yazılanların ne derece “tarafsız” yazıldığı hususunda kuşku oluşturuyor ve o yazılanlara güvenmenin sağlıklı olup olmadığı noktasında araştırmacıyı haklı olarak tereddüte düşürüyor. ⁽⁶³⁷⁾

     Üçüncüsü ve en önemlisi de; Vikingler’in eski dînî inançları ve genel olarak eski İskandinav dînleri ile ilgili bilgilerin daha çok Hristiyanlık sonrası dönemde yazılmış olması ve bunların da ekseriyetle “Hristiyan bakış açısıyla” kaleme alınmış olması. ⁽⁶³⁸⁾

     Bu ise anlamayı ve doğru tanımlamayı en fazla güçleştiren etken. Semavî dînlere mensup olanların, semavî dînlere mensup olmayan herkese “putperest” gözüyle bakma eğilimi. Bu eğilim, hem Hristiyanlar’da hem de Yahudîler’de ve Müslümanlar’da mevcut.

     Biz yine de – mevcut kaynaklar ışığında – Vikingler’in dînî inançlarını anlamaya ve adlandırmaya çalışalım:

     Dedik ki, “Eski İskandinav dînleri” dendiğinde, genel olarak İskandinavya halklarının ve İskandinavyalı Vikingler’in Hristiyan olmalarından önce mensup oldukları dîn ve inançlar kastedilir. İsveçli arkeoloji profesörü Anders Andrén (1952 – halen hayatta), “Eski Viking dînleri” veya “Eski İskandinav dînleri” kavramını, “Eski İskandinav dînlerinin tamamının geleneksel adı” olarak tanımlamıştır. ⁽⁶³⁹⁾ Birçok araştırmacı da bu kavramı, “İskandinavyalılar’ın Hristiyanlık öncesi dînleri” şeklinde tanımlamakta. ⁽⁶⁴⁰⁾ Bu kavramı “Viking dînleri” ⁽⁶⁴¹⁾, “Viking paganizmi” ⁽⁶⁴²⁾, “Kuzey putperestliği” ⁽⁶⁴³⁾, “İskandinav paganizmi” ⁽⁶⁴⁴⁾, “İskandinav heatenizmi” ⁽⁶⁴⁵⁾, “İskandinav dînleri” ⁽⁶⁴⁶⁾, “Kuzey paganizmi” ⁽⁶⁴⁷⁾, “Kuzey heatenizmi” ⁽⁶⁴⁸⁾ ve “Eski Cermen dînlerinin değişik biçimi” ⁽⁶⁴⁹⁾ gibi farklı farklı şekillerde tanımlayan araştırmacılar bulunuyor. 

     Vikingler’in dînî inancı, “etnik bir dîn” ⁽⁶⁵⁰⁾ ve “doktrinden ziyade bir toplum dîni” ⁽⁶⁵¹⁾ olarak sınıflandırılmıştır. İnancın kimi kodları ve dînî ritüeller, bölgesel ve toplumsal farklılıklara göre değişir. ⁽⁶⁵²⁾ Bunun için bilim insanları ve araştırmacılar, Hristiyanlık öncesi İskandinavya dînlerinin tek biçimli ve istikrarlı bir kategoride olmadığını söylemektedirler. ⁽⁶⁵³⁾ Örneğin Danimarkalı akademisyen ve araştırmacı Karen Bek – Pedersen (? – halen hayatta), bu konuda kaleme aldığı çalışmada, “Eski Viking veya İskandinav inanç sistemi, muhtemelen çoğul olarak, birkaç farklı itikadın toplamı olarak düşünülebilir” demektedir. ⁽⁶⁵⁴⁾ İngiliz antik dînler bilimcisi Hilda Roderick Ellis Davidson (1914 – 2006) ise, eski İskandinav dînlerinin “karmaşık sembolizm”in tezahürlerinden olduğunu belirterek, “en sofistike olanından tutun en basit halk inançlarına kadar geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır” demekte. ⁽⁶⁵⁵⁾ Hilda Davidson ayrıca Eski Viking dînlerinin “geniş boşluklar” içerdiğine dikkat çekerek, “ayrıntılar üzerinden kendi saldırgan yorumlarımızı katmamalıyız” uyarısında bulunmaktadır. ⁽⁶⁵⁶⁾

     Danimarkalı dînler araştırmacısı Jens Peter Schødt (1952 – halan hayatta), eski Viking dînini “pratik odaklı” olarak tanımlıyor. O’na göre, Vikingler “ahlâk”ı vurgulamıyor, bunun yerine birtakım dînsel görevleri yerine getirmeye odaklanmışlardı ve dînî pratiklerinin amacı, dünyayı yönettiklerini düşündükleri ilahî güçlerle iyi bir ilişki sürdürebilmekti. ⁽⁶⁵⁷⁾ Üzerlerindeki tanrısal kontrol, farklı ilahî güç türleri arasında bölünmüştü ve kâinat, “devler” olarak tanımlanan tanrılar ile düşman güçler arasındaki çatışmaların alanıydı. Tanrılar, halk içinde düzeni ve zenginliği sağlayan kişilerdi. Diğer taraftaki devler ise dünyayı kaosa sürükleyen güçlerdi. İngiliz antik dînler bilimcisi Hilda Davidson, İskandinav dînindeki bu inancı, “İskandinavyalılar’ın kendi yorgun yaşamlarının bir yansıması” olarak nitelendirir. ⁽⁶⁵⁸⁾

     Çağdaş Hristiyanlık’ın aksine geleneksel İskandinavya dînlerinde rahiplik sınıfı ve “rûhbanlık” yoktu. Dolayısıyla dîn, toplumda “sosyal sınıf” oluşturup toplum bireylerini bölmezdi. Dîn toplumla yakından ilgiliydi ve toplumsal bağlamda diğer tüm insan etkileşimlerinde ve insanlararası ilişkilerde gerçekçi bir role sahipti. ⁽⁶⁵⁹⁾ Dîn günlük yaşamın bariz ve ayrılmaz bir parçasıydı ve bu nedenle dîn bilginleri ile sıradan insan arasında hiçbir ayrım yapılmazdı. Tıpkı doğal olan ile doğaüstü olan arasında hiçbir ayrım yapılamayacağı, gerçek olan ile gerçekdışı olan arasında gizemli bir bağ bulunduğu gibi. ⁽⁶⁶⁰⁾

     Eski Viking İskandinav dîni, çoktanrılı (politeist) idi. ⁽⁶⁶¹⁾ Çoktanrılı dînleri olmasına karşın esas olarak İskandinav dînlerindeki en güçlü tanrı olan Odin (Vik. Óðinn)’e ⁽⁶⁶²⁾, yine en güçlü tanrılardan biri olan Thor (Vik. Þórr)’a ⁽⁶⁶³⁾ yani “Yıldırım Tanrısı”na inanırlardı ve O’nun tam zıttı olan “Kötü Tanrı”, her türlü hayvanın kılığına girebilen, şekil değiştiren Loki (Vik. Loki) ⁽⁶⁶⁴⁾ vardı. Bunun dışında “Savaş, Zafer ve Adalet Tanrısı” olan Tyr (Vik. Týr) ⁽⁶⁶⁵⁾, ayrıca bir de “Tarım ve Bereket Tanrısı” olan Frey (Vik. Freyr) ⁽⁶⁶⁶⁾ bulunuyordu.

     İskandinavya’nın en büyük tanrısı olan Odin’in 170’den fazla ismi vardır. ⁽⁶⁶⁷⁾

     İskandinav tanrıları üç grupta toplanır:

     – Æsir (Tanrılar)

     – Asynjur (Tanrıçalar)

     – Vanir (Hem Tanrı hem Tanrıçalar) ⁽⁶⁶⁸⁾

     Hem Tanrı hem Tanrıça olan Vanir’ler, zenginlik ve bereketi sembolize ediyorlar. Denizi ve toprağı yönetiyorlar. Vanes tanrıları toprağı, zenginliği, aşkı, yani dünyevî ihtiyaçları temsil ettiği için, insanlar arasında en çok rağbet görülenlerdir. Toprağa ve onun üzerinde yaşayan canlılara sağlığı ve mutluluğu getirenlerdir. ⁽⁶⁶⁹⁾

     Vikingler’in inancına göre, “Baş Tanrı” olan Odin (Vik. Óðinn)’in Hella’nın beyaz atına binerek göklerde dolaştığından, bir evin sakinlerinin rûhlarını Odin’in beyaz atının sırtına alarak başka dünyaya götürmesi için, çatıdaki ana merteğin her iki başı, at başı biçiminde işlenirdi. ⁽⁶⁷⁰⁾

     İskandinavya mitolojisi olarak bilinen Vikingler’in inançlarıyla, diğer dînler arasındaki en önemli ve ilginç fark, diğer dînlerde Tanrı “tapılacak bir tanrı” olarak görülmesine karşın, Vikingler kendi tanrılarını “dost, arkadaş” ve “yol gösterici” olarak kabul ederlerdi. ⁽⁶⁷¹⁾

     İskandinav dînlerinin diğer dînlerden en önemli farklarından biri de, tanrılarının ölümlü olmasıdır. ⁽⁶⁷²⁾ İskandinav tanrıları insana benzemekle birlikte dev boyutluydu. ⁽⁶⁷³⁾ Bu tanrılar yer, uyur, doğar, ölür, sever, nefret eder, korkar ve kederlenirdi. ⁽⁶⁷⁴⁾ Başarılı olduğu kadar başarısızlık da gösterebilir, savaşta yenilebilirlerdi. ⁽⁶⁷⁵⁾ Tanrılar ancak “Gençlik Tanrıçası” olan İdunn (Vik. Iðunn)’un elmaları sayesinde Ragnarök (Vik. Ragnarǫkr)’e kadar (= bizdeki kıyâmet günü, tanrıların alacakaranlığı ya da büyük savaş) yaşayabilmektedir. ⁽⁶⁷⁶⁾

     İskandinavyalılar ayrıca cinler, rüzgâr ve ateş devleri gibi tuhaf ve güçlü yaratıklara da inanıyorlardı. ⁽⁶⁷⁷⁾ İlk tanrının adı Buri (Vik. Búri) idi. ⁽⁶⁷⁸⁾  Ymir’in ve Buri’nin yaratma güçleri vardı. Yalnız kalmamak için kendilerine eşler, bu eşlerden de çocuklar yarattılar. ⁽⁶⁷⁹⁾

     Dünya yaratılmadan önce sadece Ginnungagap adı verilen bir uçurum vardı. Tanrıların ve devlerin soyu Ginnungagap içerisinde üremeye başlamıştı ⁽⁶⁸⁰⁾ (= Ginnungagap’ı Mısır mitolojisindeki Nun, Yunan mitolojisindeki Kaos olarak da görebiliriz).  Bu iki ırkın birleşiminden ise üç büyük tanrı doğdu: Odin, Vili ve Vé. ⁽⁶⁸¹⁾ Bütün tanrılar ve devler Odin’in bu zamana kadar doğmuş en güçlü canlı olduğunu anladılar ve O’na saygı gösterdiler. O geleceğin, geçmişin ve insanların babası idi. ⁽⁶⁸²⁾ Midgard’da bir sabah Odin ile kardeşleri Hoenir ve Lodur, deniz kıyısında dolaşmaya çıktılar. Sahilde yanyana duran iki ağaç ile karşılaştıklarında bu ağaçları ilk insanlara dönüştürmeyi karar verdiler. ⁽⁶⁸³⁾ Erkeğin ismi Ask veya Askr (= bizdeki Âdem), kadınınki ise Embla (= bizdeki Havva) idi. ⁽⁶⁸⁴⁾ Lodur onlara fiziksel güzellikleri, Hoenir hareket yeteneğini, Odin ise duyguları verdi. Sonunda Ask ve Embla birleşerek insan ırkını oluşturdular ve önlerindeki yolda ilerlemeye başladılar. Ancak Odin onların kaderini o anda yazmıştı. Bütün insan ırkı devlerle yapılacak son savaşta Ragnarök’te Odin’in yanında savaşacak ve yok olacaktı. İnsanın yaratıldığı esnada devler çoğalarak Ymir’in öcünü almak için and içiyor ve kendilerini intikam duyguları ile besliyordu. ⁽⁶⁸⁵⁾

     Her kültürde olduğu gibi İskandinav kültüründe de “yaratılış / dünyanın varoluşu”na dair bir mitos vardır.

     Varoluş, tüm insanlık ve her şey, bir cinayetle başladı. Odin ve kardeşleri Vili ve Vé, ilk varlık Ymir’i öldürdüğünde başladı (= bizdeki Habil ve Kabil hadisesi). Ancak cinayetin sebebini hiçbir saga anlatmadığı için, niçin öldürdüğünü bilmiyoruz. Ymir’in vücûdu dünyanın topraklarına, vücûdundaki su denizlere ve vücûdundaki kan da kaynayan lavlara dönüştü. Dünya böylece oluştu. ⁽⁶⁸⁶⁾ Sıra devlere geldi. Odin ve kardeşleri tüm devleri öldürmek için yola koyulmuşlardı. Sadece Bergelmir ve ailesi bu katliâmdan kurtulabilmişti. Kaçmışlar ve saklanmışlardı. Bundan sonra kendilerini ve çocuklarını intikam hırsı ile büyüttüler. Bir gün gelecek intikamlarını alacaklardı. Bunu Odin de biliyordu. ⁽⁶⁸⁷⁾

     Dünya yaratılmadan önce sadece Ginnungagap adı verilen bir uçurum vardı. ⁽⁶⁸⁸⁾ Dünya daha var olmadan önce 11 nehir akan Niflheim (Vik. Niflheimr)’da ölüm var oldu ⁽⁶⁸⁹⁾ (Niflheimr = Eski Viking İskandinav dilinde “Karanlık Dünya” demek). Niflheim’ın güneyinde başka bir sıcak dünya daha oluştu: Muspellheim (Vik. Múspelisheimr), devlerin koruduğu yer. ⁽⁶⁹⁰⁾ Niflheim’ın nehirleri donmuştu. Bu nehirlere Ginnungagup dendi. Günün birinde Muspell’deki kıvılcımlar nehirlerin üzerine düştü ve nehirleri eritti. Muspelheim’dan çıkan ateşler Niflheim’dan çıkan buzları eritti ve oluşan sihirli sudan ilk yaratık meydana geldi: Dev Ymir. ⁽⁶⁹¹⁾ Ymir ne erkek ne de dişiydi fakat buz devleri sülâlesinin atası oldu. Diğer devleri “terleyerek” yarattı. Vücûdunu oluşturan sihirli sular koltukaltları eriyince aktı ve bunlardan diğer devler oluştu. Bir süre sonra çiftleşmeyi öğrenen bu devlerin çocukları oldu. Bu çiftleşmelerin en önemlisi Bor ile Besta’nın çiftleşmesidir. Bor ve Besta’nın üç çocukları oldu; Odin, Vili ve Vé. Bu üç kardeş kendilerine bir dünya yaratmak isteyip devlerin saldırısına uğradıkları zaman Ymir’i öldürdüler. ⁽⁶⁹²⁾

     Ragnarök (Vik. Ragnarǫkr), İskandinav mitolojisinde son gündür. Vallhalla’ya (= bizdeki Cennet) gidecekler için son uyarıdır. Midgard Ejderi’nin (= bizdeki İsrafil melek) ortaya çıkıp herşeyi yıkacağı gün, yani kıyamet günüdür. ⁽⁶⁹³⁾

     Bu açıdan bakıldığında, eski Viking İskandinav dînindeki “yaratılış” ve “devler” inancının, Mezopotamya’daki eski Sümer metinlerinde yazılı olan ve ancak içinde bulunduğumuz yüzyılda okunması ve tercüme edilmesi başarılan “Annunaki” inancıyla benzerlik gösterdiğini görüyoruz. Eski Sümer metinlerinde de insanların, Niburu gezegeninden gelen ve Annunakiler denen devler tarafından yaratıldığı anlatılmaktadır. ⁽⁶⁹⁴⁾

     Esasında, insanların başka bir dünyadan gelen devler tarafından yaratıldığına dair inanç, Ortadoğu’dan Uzak Asya’ya, Mısır ve Mezopotamya’dan Hindistan ve Çin’e kadar pekçok kültürde yer etmiş bir konudur. Bu inanç günümüzde bize gülünç gelebilir, ancak unutmamak gerekiyor ki, bugün Türkçe’de de kullandığımız “dev” sözcüğü Sanskritçe kökenli bir sözcüktür ve Eski Sanskritçe’deki “Deva” (Snsk. देव) kelimesinden geliyor olup “Tanrı” demektir. Sankritçe (Eski Hintçe) dilinde “Deva” tanrıları, “Devi” ise tanrıçaları nitelemektedir. Eski Zend dilinde yazılmış kutsal kitap Avesta’da da “Daeva”, Zerdüştîlik dîninde “Kötülük Tanrısı”dır. Latince’de de “Deus” kelimesi “Tanrı” anlamına gelmektedir ve Eski Yunanlar’da “Güneş Tanrısı” olan “Zeus”un adı da buradan türemiştir. ⁽⁶⁹⁵⁾

     “Tanrı” kelimesi Bengalce’de halen “Dêbata” (Bang. দেবতা), Seylanca’da halen “Devi” (Seyl. දෙවි), Malayaca’da halen “Deivam” (Mly. ദൈവം), Fransızca’da halen “Dieu”, İspanyolca’da halen “Dios”, Katalonca’da halen “Déu”, İtalyanca’da halen “Dio”, Galce’de halen “Duw” şeklindedir. Farklı dillerde “Tanrı” anlamına gelen bütün bu isimlerin kökeni ile bizim bugün Türkçe’de kullandığımız “dev” kelimesinin kökeni aynıdır.

     Dolayısıyla, “Annunakiler” olayına yani insanların başka bir gezegenden gelen devler tarafından yaratıldığına bizler her ne kadar inanmıyorsak bile, bu yine de gülünecek bir konu değildir. Hele hele dünyanın farklı farklı coğrafyalarında ve birbirlerinden tamamen habersiz toplulukların geçmişte aynı inançları taşımaları ve hemen hemen aynı efsaneleri üretmiş olmaları, tarihe ve geçmiş medeniyetlere meraklı olan her araştırmacının ilgisini müthiş cezbeden bir husustur.

     Eski Viking İskandinav inancına göre, toplam 9 dünya (âlem) vardır:

     1 – Muspelheim (Ateş ve ısı)

     2 – Niflheim (Buhar ve duman; Ejder Nşdhug’un evi)

     3 – Helheim (Karanlığın ve acıların dünyası)

     4 – Jotunheim (Devlerin yaşadığı ve dağlardan ibaret olan âlem)

     5 – Asaheim (Asa Tanrıları’nın yaşadığı âlem)

     6 – Vanaheim (Vane Tanrıları’nın yaşadığı yer)

     7 – Alfaheim (Beyaz alfların yaşadığı âlem)

     8 – Svartalfaheim (Siyah alfların yaşadığı âlem)

     9 – Mannaheim (İnsanların yaşadığı âlem; Midgard da burada bulunur) ⁽⁶⁹⁶⁾

     Eski Viking dînindeki en önemli öğelerden biri de “Kader Ağacı” olan Yggdrasil (Vik. Yggdrasill) adlı ağaçtır. ⁽⁶⁹⁷⁾ Ağacın altındaki dişi olarak tarif edilen “Kader Kuyusu”nda insan yaşamının yönü tayin edilir. Ağaç iki kökten destek almaktadır. Köklerden biri yeraltı dünyasına uzanır (Hel), buz devlerinin dünyasına ve diğeri insan varlıklarının dünyasına. Tüm dünyanın refahı Yggdrasil adlı bu ilkel ağaçla ilişkilidir. Yggdrasil adlı kutsal ağaç, İskandinav mitolojisinin ana çizgisi hatta bu mitolojide hayatı ve yaşamı temsil eden yegâne semboldür. Yaprakları ve dalları görünmez bir biçimde tüm gökyüzünü ve evreni sarar, kökleri de dünyanın her yerine ve en derinlere sıkı sıkıya tutunmuştur. En büyük kök tanrıların konakladığı Asaheim âlemindedir. Kutsal ağaç Yggdrasil, Hvergelmir, Mimir ve Urdar adlı üç kaynaktan beslenir. ⁽⁶⁹⁸⁾ Bu kaynaklar ağacın hayatta kalmasını sağlarlar ve onların varlığı da sadece ağaçla mantık bulur. Urdar’ın etrafında üç kadın oturur: Biri “Urd” yani geçmiş, biri “Verdandi” yani şimdiki zaman ve son olarak “Skuld” yani gelecek. Bu üç kadın zamanın gerçek hâkimleri ve herşeyi bilen, herşeyden haberdar olanlardır. ⁽⁶⁹⁹⁾

     Kader ve zaman kavramları da İskandinavyalılar’ın en fazla önem verdikleri iki kavramdır. İskandinav halkı (prehistorik çağlardan Viking dönemine kadar) kadere inanır, kaderci bir halktır. Ölüm zamanları daha önceden yazılmıştır ve bundan kaçmak imkânsızdır. Doğumdan itibaren önceden belirlenmiş bir yaşama inancı vardır. Ancak buna rağmen kaderlerini yenmek için ölümüne savaşırlar. Birşeye karşı savaşmak ve kazanmak, İskandinav halkının en önemli karakteristik özelliğidir. ⁽⁷⁰⁰⁾

     Vikingler’in dînî inancında doğaya, nehirlere ve göllere, denizlere büyük önem verilir ve adetâ kutsiyet atfedilirdi. Nehirler ve göller özellikle kutsal yerlerdi ve bu yüzden itikadları gereği nehir veya göl kenarında yaşamayı seçerlerdi. ⁽⁷⁰¹⁾ “Thingplatz”, kutsal bir bölge olarak kabul edilirdi. Kan dökmek ciddi bir suç sayılırdı. Yasa, dünyanın ilahî bir alanıydı. ⁽⁷⁰²⁾

     Dînî bayramlarına “Blót” deniyordu. Bu kelime onların Viking dilinde “güçlendirmek” anlamına geliyor. Dolayısıyla onlar düzenledikleri dînî bayram ve festivallerle güç depoluyorlardı. ⁽⁷⁰³⁾

     Vikingler’in belli başlı dînî bayramları şunlardı:

     ● Gói-blót: İlkbaharda, Mart ayının ortalarında kutlanırdı. “Doğum bayramı” da deniyordu. Bizde de yani Ön Asya halkları tarafından aynı tarihte (21 Mart) ve aynı anlamda kutlanılan Nevruz gibi.

     ● Sommerblót: Nisan ayının ortasında kutlanırdı. Yaz bayramıydı. Bu bayram Baş Tanrı Odin’e atfedilirdi. Bu bayram ile askerî hazırlıklara başlanırdı, savaşçı anlamda kutlanan bir bayramdı.

     ● Álfablót: Hangi tarihlerde kutlandığını bilmemekle birlikte muhtemelen Sonbahar bayramı olarak kutlandığını tahmin ediyoruz. Bu bayrama sadece kadınlar katılırdı, erkeklerin iştirak etmesi yasaktı.

     ● Jól: Kış bayramıydı. Bu bayram Frøya’ya atfedilirdi. Genellikle bol bol şarap içerek kutladıkları bir bayramdır. Muhtemelen soğuğa karşı vücûd direnişini sembolize etmektedir. ⁽⁷⁰⁴⁾

     Vikingler’de âhiret inancı vardı, öldükten sonra dirilmeye inanırlardı. Ölen kişinin en kıymetli eşyalarıyla birlikte uğurlanması, bu inancın en bariz göstergesi. Yaşayanlar ile ölenler arasındaki ilişki, karşılıklıydı. ⁽⁷⁰⁵⁾ Vikingler cenaze törenlerini, ölülerini tahtadan ve içi toprakla doldurulmuş bir kayığa koyup yakarak gerçekleştirirlerdi. Ölenler, çeşitli ikram ve sunularla mutlu edilmesi gereken bir güç kaynağı olurlardı. Ölenler, hayattaki akrabaları için önemli bir rol oynamaya devam ederler. ⁽⁷⁰⁶⁾ Arkeolojik bulgular, çeşitli arkeolojik kazılarda ortaya çıkartılan Viking kemiklerinin yanında o kişinin şahsî eşyalarının da bulunması, Vikingler’deki âhiret inancını doğruluyor. ⁽⁷⁰⁷⁾ Ölen kişinin akrabaları, ölümün 7. gününde yemek yapıp komşulara dağıtırdı. Bu yemeğe “gravøl” veya “arveøl” denirdi. ⁽⁷⁰⁸⁾ Yeni doğan bebeğe, ölen bir aile büyüğünün ismi verilirdi. Böylece ölmüş olan o kişinin, yeni doğan bebeğin cismaniyetinde yeniden hayat bulduğuna inanılırdı. ⁽⁷⁰⁹⁾ Ölen Viking’in yakıldığı yere (mezar) artık ona ait olacak olan büyük bir taş konur. Bu taşı kadınlar koyarlar. Bu da Viking toplumunda kadınların nasıl önemli bir konuma sahip olduklarını gösteriyor. ⁽⁷¹⁰⁾ Ölenler, öbür dünyada “Valhalla” (= bizdeki Cennet) denen, savaşta ölenlerin (= bizdeki şehîdler) gittikleri büyükçe, görkemli bir salona giderler. Valhalla, Ásgård’da bulunmaktadır ve Tanrı Odin tarafından yönetilmektedir. ⁽⁷¹¹⁾

     Vikingler’in eski dînlerini terk etmesi ve büyük çoğunluğunun Hristiyan, az bir kısmının da Müslüman olması, fetihler için yaptıkları seferler esnasında, Rusya, Kafkasya, Ortadoğu, Kuzey Afrika, Endülüs, Merkezî Avrupa ve Britanya’da karşılaştıkları ve dînleriyle tanıştıkları Hristiyan ve Müslüman milletler vesileyle oluyor ve bir anda, her yerde aynı zamanda değil, peyderpeyh ve uzun bir zaman zarfında, ayrıca farklı farklı coğrafyalarda farklı biçimlerde gelişen bir süreçtir. Ki biz bunu “Viking Çağı”nı anlattığımız bölümlerde, parça parça aktarmıştık.

     Bu süreçte yaşananlarla ilgili çok ilginç bir anekdotu paylaşmak istiyoruz. Hem güldüren, hem düşündürten bir hadisedir.

     Kitapları birçok farklı dile çevrilen Uruguaylı gazeteci ve yazar Eduardo Germán Hughes Galeano (1940 – 2015)’nun, ölümünden dört yıl önce, 2011 yılında kaleme aldığı “Los Hijos de Los Dias” (Ve Günler Yürümeye Başladı) adlı kitabından aktarıyoruz:

     960 yılı civarında Hristiyan misyonerler İskandinavya’yı istilâ edip Vikingler’i tehdit ettiler, “Eğer pagan adetlerini sürdürürseniz sonsuz ateşin yandığı Cehennem’e gidersiniz” diyerek.

     Vikingler bu güzel haber için teşekkür ettiler. Zira onlar soğuktan titriyorlardı, korkudan değil.

     Vikingler’in Hristiyan misyonerlere verdiği cevap şu: “Bu güzel haber için size teşekkür ediyoruz. Çünkü biz burada soğuktan donuyoruz. Cehennem ne güzelmiş, sıcak bir yer. Sizin yaptığınız tehditler, bizim hoşumuza gider.” ⁽⁷¹²⁾

     ■ İSKANDİNAVYA’DA SON YÜZYILDA POPÜLERLİK KAZANAN “ESKİ DÎNİMİZE GERİ DÖNELİM” HAREKETLERİ

     Aslında, gerçeği söylemek gerekirse, İskandinavya halkı Hristiyanlık dînini hiçbir zaman tam olarak benimsemedi.

     Protestanlık mezhebinin ve Luthercilik akımının kurucusu olan Alman teolog Martin Luther (1483 – 1546)’in 1517 tarihinde başlattığı Reform Hareketi’nin en fazla Danimarka, İsveç ve Norveç’te taraftar bulması tesadüf değildir. İskandinavya nüfûsunun bugün bu kadar seküler bir toplum olması da tesadüf değildir. 20. yy başlarında Hristiyan ülkelerde ortaya çıkan ve özellikle 1960’lı yılların sonundan itibaren canlanma yaşayan “Hristiyanlık öncesi eski dînlere geri dönüş” hareketlerinin en fazla Viking soyundan gelen ülkelerde (İsveç, Norveç, Danimarka, Faroe Adaları ve İzlanda) rağbet görmesi de hiç tesadüf değildir. Hele hele günümüzde, bugün dünyanın en fazla deist ve ateist nüfûsunu barındıran ülkelerin yine İsveç, Norveç, İzlanda gibi ülkeler olması asla ve asla tesadüf değildir. Her ne kadar kâğıt üzerinde “Hristiyan” olsalar da ve hepsinin de bayraklarında “Haç” işareti olsa da, İskandinavya ülkeleri + İzlanda’da, yani Viking soyundan gelen uluslarda “Dîn”, hayatın tamamen dışına atılmış haldedir. Sadece büyük bölümü Kıta Avrupası’na bitişik olan Danimarka’da – diğer İskandinav ülkelerine nazaran – biraz daha görünür durumdadır.

     20. yy başlarında Almanya ve Avusturya’da ortaya çıkan, 1960’lı yılların sonunda ise ikinci bir canlanma dalgası yaşayarak ABD, Avustralya, Büyük Britanya, İzlanda ve diğer birtakım ülkelerde ortaya çıkan, eski pagan ve putperest dînlerini yeniden ihyâ etmeye çalışan bir akım var. “Etenizm” veya “Cermen Neopaganizmi” olarak adlandırılan bu dînî akımda, her ülkedekiler kendi uluslarının Hristiyanlık öncesi pagan ve putperest dînlerine geri dönme mücadelesi veriyorlar.

     Böyle olduğu için, aslında hepsi aynı akıma kapılsalar da aynı dîne inanmıyorlar. Çünkü bugünkü her Hristiyan ülke, Hristiyanlık’tan önce de aynı dîne mensup değildi ki. Her coğrafyanın ve ulusun dîni farklıydı. İşte bu akımda, her ülkedeki Etenler, kendi ülkesinin ve ulusunun eski dînine dönmesi dâvâsı güdüyor.

     Bu akım, özellikle Viking soyundan gelen ülkelerde (İsveç, Norveç, Danimarka, Faroe Adaları ve İzlanda) büyük rağbet görüyor ve oldukça popüler olmuş durumda.

     Bundan ötürü, her ülkede farklı isimlerle anılıyorlar; Forn Siðr, Odinizm, Asatru, Votanizm, Teodizm gibi. Danimarka’daki isimleri Forn Siðr’dir. ⁽⁷¹³⁾

     Danimarka’da bu insanlardan toplam 800 kişi bulunuyor. İçlerinden birçoğu da başkent Kopenhag’da yaşıyor. Şaşıracaksınız belki ama, dernekleşmiş durumdalar ve üstelik Danimarka devleti tarafından da resmî olarak tanınmışlar.

     15 Kasım 1997 tarihinde Forn Siðr – Danimarka’da Asa ve Vana İnançları Topluluğu (Dan. Forn Siðr – Asa- og Vanetrosamfundet i Danmark) adlı dernek kuruldu ve bu dernek 6 Kasım 2003 tarihinde Danimarka devleti tarafından “dînî cemaat” olarak tanındı. ⁽⁷¹⁴⁾

     Forn Siðr üyeleri, eski İskandinavya Tanrıları’na tapıyorlar. Danimarka’da çıkardıkları bir aylık dergileri bile var ve hatta 7 Şubat 2009 tarihinde Odense şehrinde kendi mezarlıklarını bile kurdular. ⁽⁷¹⁵⁾

     Viking soyundan gelen Danimarka, İsveç, Norveç, Faroe Adaları ve İzlanda gibi ülkelerin insanlarında, “Bize ait olmayan Hristiyanlık dînini terk edelim ve atalarımızın eski dînine geri dönelim” şeklinde ifade edilebilecek “romantik” hareketlerin geçmişi aslında tâ 17. yy’a kadar uzanıyor. Eski Viking edebiyatının günümüze kadar kalan tek örnekleri olan İzlanda sagaları (İzl. Íslendingasögur)’nın 17. yy’da ortaya çıkartılmasıyla birlikte, İskandinavya ve İzlanda halklarının kendi Viking tarihlerine olan ilgi ve heyecanı doğal olarak 17. ve 18. yy’larda depreşmeye başlamıştı. ⁽⁷¹⁶⁾ Özellikle 19. yy’dan başlayarak Dan, İsveçli, Norveçli ve İzlandalı edebiyatçılar ve yazarlar, eserlerinde Viking geçmişini yoğun biçimde işlemeye başladılar. Romanlara, öykülere, şiirlere hatta şarkı ve bestelere konu olan eski Viking kültürü, okurlar ve halk arasında da büyüleyici bir etki bırakıyordu. Sadece edebiyatçılar ve müzisyenler değil, ressamlar da aynı yoldan gidiyordu. Sanatçılar yarattıkları resim ve heykellerde eski Viking Tanrıları’nı işliyor, hatta eski Viking Tanrıları’nın isimleriyle dergiler yayınlanıyor, bu isimler kasabaların ve şehirlerin belediyeleri tarafından sokaklara, caddelere ve meydanlara veriliyor, hatta bu isimleri taşıyan şirketler kuruluyordu. ⁽⁷¹⁷⁾ Ancak bu tasvir ve sembollerin ne derece doğru kullanıldığı ve tarihsel gerçekleri ne ölçüde yanlışsız yansıttığı da arkeologlar, tarihçiler ve hatta teologlar arasında ciddi bir biçimde tartışılmıştır. ⁽⁷¹⁸⁾

     Eski Viking ve Cermen mitolojik karakterler 20. yy başlarındaki yazınsal ve sanatsal eserlerde daha çok işlenmeye başlandı ve hatta bu dönemde hâlâ o dönemin dâvâsını güden gizli örgütler dahi kuruldu. Almanya’daki Nazi rejimi, bu hareketlere destek veriyordu. ⁽⁷¹⁹⁾ Bunların en ünlüsü, 17 Ağustos 1918 tarihinde Almanya’nın Bavyera (Alm. Bayern) eyaletinin başkenti Münih (Alm. München)’te bulunan “Vier Jahreszeiten” (Dört Mevsim) adlı bir otelde, tüm Naziler’in “manevî baba” ve “başöğretmen” olarak gördüğü ve “Erwin Torre” mahlasını kullanan Rudolf Freiherr von Sebottendorff ya da gerçek adıyla Adam Alfred Rudolf Glauer (1875 – 1965) tarafından kurulan Thule Tarikatı (Alm. Thule – Gesellschaft) idi. ^{(720) (721) (722)}

     Naziler’in bayrak ve armalarında eski Cermen ve Viking sembollerini kullanması, romantik ve “ilkel millîyetçi” Viking özlemcilerinin o dönemin şartlarında Naziler’e sempati duymasına yol açmıştı. Almanya’da aralarında Viking dîninin de bulunduğu Eski Cermen dînlerine özlem duyan bu tür nostaljik hareket ve cemaatler, 1930’lu ve 1940’lı yıllarda Almanya Nazi devleti tarafından resmî olarak tanınıyorlardı. ⁽⁷²³⁾

     İskandinavyalı veya İskandinav kökenli olup da eski Viking inançlarına özlem duyan ve atalarının dînini yeniden yaşamak ve yaşatmak isteyen bu tür grupların, dünyanın o zamanki çalkantılı zamanında yaptıkları en büyük hata, Naziler’in çeşitli söylem ve sembolleri istismar etmelerine kanarak Naziler’i desteklemiş olmalarıdır. Çünkü ondan önce sadece “nostaljik düşünceler taşıyan romantik bir grup” olarak görülen bu insanları destekleyenler pek olmasa da, en azından kendilerine karşı nefret ve antipati besleyen de yoktu. Fakat onların Naziler’e bu kadar yakın hatta içli dışlı durması, alınlarında bir “kara leke” olarak yer etti.

     Nazi iktidarının II. Dünya Savaşı (1939 – 45) akabinde yıkılması ve tarihe karışması ile beraber, bu tür gruplar da Naziler’e yakın duran geçmişlerini silmeye, temizlemeye çalıştılar. Geliştirdikleri yeni söylemlerle, farklı ve daha demokratik bir renk ile mücadelerinin yeni safhasını başlattılar. ⁽⁷²⁴⁾ Ancak buna rağmen bugün bazı Neo – Nazi grupları, örneğin eski bir Viking sembolü olan Mjöllnir sembolünü kendi siyasî hareketlerinin armalarında kullanmaya devam ediyorlar. ⁽⁷²⁵⁾

     1960’lı yılların sonu ve 1970’li yılların başlarında, folklor ve bilimsel araştırmalara dayanan yeni bir canlanma hareketi başladı. Bunların oluşturdukları hareket, fraksiyon ve ideolojiye, en büyük Viking Tanrısı Odin’in adından hareketle 70’li ve 80’li yıllarda genellikle “Odinizm” deniyordu. ⁽⁷²⁶⁾

     İzlanda’da eski Viking dînine dönüşü amaçlayan Asetro cemaati 1973 yılında İzlanda hükûmeti tarafından resmî olarak tanınmıştır. Danimarka’da ise 1997 yılında kurulan ve aynı amaçla hareket eden Forn Siðr cemaati 6 Kasım 2003 tarihinde Danimarka hükûmeti tarafından resmî olarak tanınmıştır. ⁽⁷²⁷⁾

     Viking soyundan gelen Danimarka, İsveç, Norveç, İzlanda gibi ülkelerde, Hristiyanlık dînini terkedip eski Viking dînine geri dönmeyi amaçlayan bu tür dînî ve millîyetçi hareketlerin taraftar sayılarının gittikçe çoğaldığını ve her geçen zaman ciddi bir artış gösterdiğini de kaydedelim.

     ■ VİKİNG TANRILARI HALEN YAŞIYORLAR

     Bu bölümde okuyacaklarınızı şaşkınlıkla karşılayacak ve vereceğimiz bilgileri hayretler içinde takip edeceksiniz:

     Bugün İngilizce’de Salı, Çarşamba, Perşembe ve Cuma günlerinin isimleri olan “Tuesday”, “Wednesday”, “Thursday” ve “Friday” sözcükleri, gerçekte “Tyrsday”, “Odinsday”, “Thorsday” ve “Freyday” ifadelerinden doğmuş olup Eski İskandinavya Tanrıları’na atfen kullanılmıştır ve “Tyr’ün Günü”, “Odin’in Günü”, “Thor’un Günü” ve “Frey’in Günü” demektir. “Tyrsday = Tuesday” (Tyr’ün Günü  = Salı), “Odinsday = Wednesday” (Odin’in Günü = Çarşamba), “Thorsday = Thursday” (Thor’un Günü = Perşembe) ve “Freyday = Friday” (Frey’in Günü = Cuma), İskandinavya Tanrıları’nın isimlerinden dolayı İngilizce’de kullanılan gün isimleridirler. ⁽⁷²⁸⁾

     ● Tyrsday (= Tyr’ün Günü) → Tuesday (= Salı)

     ● Odinsday (= Odin’in Günü) → Wednesday (= Çarşamba)

     ● Thorsday (= Thor’un Günü) → Thursday (= Perşembe)

     ● Freyday (= Frey’in Günü) → Friday (= Cuma) ⁽⁷²⁹⁾

     İngilizce’deki diğer gün isimleri olan “Monday” (Pazartesi), Saturday (Cumartesi) ve “Sunday” (Pazar) kelimeleri ise Ay (İng. Moon), Satürn (İng. Saturn) ve Güneş (İng. Sun)’ten dolayı verilmiştir. Gök cisimlerine atfen isimlendirilmişlerdir. ⁽⁷³⁰⁾

     Daha önceki bölümlerde de belirttiğimiz üzere, Vikingler’in İngiltere’nin etnik yapısına, kültürüne ve hatta diline büyük etkileri olmuştur. Günümüz İngilizce’sinde İskandinavya menşeli yüzlerce Vikingce (Eski Norsça) kökenli kelime vardır. “Husband”, “fellow”, “law”, “outlaw”, “knife”, “race”, “thrift”, “window”, “sister” gibi oldukça temel ve yaygın olan kelimeler; “skirt”, “ski”, “sky” gibi “sk-” ile başlayan kelimeler İskandinavya / Viking kökenlidir. ⁽⁷³¹⁾

     Danimarka Vikingleri’nin iskân ettiği Kuzey İngiltere’deki birçok yer adı Danca kökenlidir. “Winthorpe” gibi “-thorpe” ile biten ve “Grimsby”, “Rugby”, “Selby”, “Barnby”, “Sotheby”, “Derby”, “Whitby”, “Aislaby”, “Balby” gibi “-by” ile biten yer adları buna örnek verilebilir. ⁽⁷³²⁾ Sadece Yorkshire’de “–by” ile biten 210 yer adı vardır. Lincolnshire’da 220 adet İskandinavya / Viking kökenli yer adı bulunmaktadır. Bir sonek olarak “–by”, eski Viking dilinde ve halen kullanılmakta olan Danca, İsveççe ve Norveççe dillerinde “köy”, “şehir”, “yerleşim birimi” anlamlarına gelmektedir. ⁽⁷³³⁾

     Sadece bunlar da değil.

     Eski Viking Tanrıları, bugün pekçok yerleşim birimlerinin hatta başkentlerin isimlerinde de halen yaşamaya devam ediyorlar.

      Faroe Adaları’nın başkenti olan Torshavn (Faro. Tórshavn; Dan. Thorshavn) şehrinin ismi, “Thor’un Limanı” demektir. Eski Viking Tanrısı Thor’un ismini taşımaktadır. ⁽⁷³⁴⁾ Fareoliler zaten kendilerini Vikingler döneminden kalma bir kavim olarak kabul ederler. ⁽⁷³⁵⁾

     Faroe Adaları’nın başkenti Tórshavn (Thorshavn)’ın yanısıra, Danimarka’daki Thorsager, İsveç’teki Thorsborg ve Thorsbro, Norveç’teki Thorsbiörg, İngiltere’deki Thurstable ve Thors Well, İzlanda’daki Thorsness, Thornesslönd ve Thorsmörk, hepsi de eski Viking Tanrısı Thor’un ismine atfen bu adları taşıyan yerleşim birimleridirler. İzlanda’da akan Thorsa Nehri de aynı şekilde. ⁽⁷³⁶⁾

     Daha ilginci de şu: Eski Viking Tanrısı Thor, daha önce anlattığımız üzere, “Yıldırım Tanrısı”dır. Bugün Almanca’da “yıldırım” anlamına gelen “donner” kelimesi de buradan türemiştir. Zaten İngilizce’de “Thor’un Günü” anlamında ismi “Thursday” olan Perşembe gününün Almancası “Donnerstag” şeklindedir, yani “Yıldırım Günü”.

     Yıldırım Tanrısı Thor’a atfen şehirler olur da, Baş Tanrı Odin’e atfen şehirler olmaz mı?

     Danimarka’nın 3. büyük şehri olan Odense’nin ismi Viking Tanrısı Odin’e atfen verilmiştir. Şehir ilk olarak Odinsey ismiyle kurulmuştur ve “Odin’e adanmış yer” demektir. ⁽⁷³⁷⁾

     “Viking Çağı”nı işlediğimiz bir önceki bölümlerde de geniş bir biçimde anlattığımız üzere, bugünkü Rusya ve Ukrayna ülkelerini kuranlar Vikingler’dir. Vikingler 882 yılında Kiev Rus Devleti’ni kurmuşlardı. ⁽⁷³⁸⁾ Bir görüşe göre, Ukrayna’nın 4. büyük şehri olan Dinyeper (Ukr. Днiпрo [Dnipro])’in de aslında gerçek ismi Odinyeper’dir. Vikingler bu isimle kurmuş, Baş Tanrı Odin’e ithaf etmişlerdir. Zamanla ismin başharfi düşmüş, Dinyeper halini almıştır. ⁽⁷³⁹⁾

     Eski Viking Tanrıları’nın halen yaşamaya devam ettiği alanlar, sadece gün isimleri ve şehir isimleri değildirler. Bugün dünyada, bir Viking Tanrısı’nın ismini taşıyan parlamento dahi vardır.

     Türkiye’de özellikle son aylarda “kara para” iddiâları nedeniyle epey gündem olan Man Adası’nın parlamentosunun ismi Tynwald (Manx. Tinvaal)’dır ve 979 tarihinde Vikingler tarafından kurulmuştur.

     Bugün Birleşik Britanya Krallığı’na bağlı olan Man Adası (Manx. Ellan Vannin)’nın parlamentosu olan Tynwald, niçin bu ismi taşımaktadır? Vikingler bu parlamentoyu kurarken – ki dünyanın en eski parlamentolarından biridir – ona niçin bu ismi vermişlerdir?

     Viking dînini ve tanrılarını işlediğimiz bir önceki bölümde de anlattığımız üzere, Vikingler’de “Savaş, Zafer ve Adalet Tanrısı”nın ismi Tyr (Vik. Týr)’dür. Böyle olduğu içibn “týrn”, “tyn” veya “tinn”, onların dilinde “adalet” anlamına geliyordu. Adalet Tanrısı Tyr’ün adaletli yönetimini temsilen, kurdukları parlamentoya bu ismi verdiler. Man Adası’nın parlamentosu olan Tynwald, halen bu Viking Tanrısı’nın ismini taşımaktadır. ⁽⁷⁴⁰⁾

     ■ VİKİNG MEZARLARI

     İskandinavya’dan Doğu Avrupa’ya, bugünkü Rusya ve Ukrayna içlerine, oradan da Kafkasya ve Mezopotamya’ya, Endülüs’ten Kuzey Afrika ve Mağrib kıyılarına, Akdeniz Avrupası’ndan Eskimo Kıtası’na ve Kızılderili Kıtası’na kadar giden Vikingler’in, dünyanın bu kadim yerlerinde karşılaşmadıkları ve tanışmadıkları kavim neredeyse kalmamıştır. Böyle olduğu için, bugün bile halen dünyanın birçok yerinde Viking mezarları bulunmaktadır.

     Vikingler genelde açık denizlerde sefer halinde olduklarından, ölülerini çoğunlukla denizde uğurlamışlardır. Fakat kara üzerinde yaşadıkları ölümler de elbette ki vardır ve dolayısıyla pekçok cenaze törenleri düzenlemişlerdir.

     Bugün dünyada halen Viking mezarlarının bulunduğu yerler şunlardır ve aşağıda isimlerini okuyacağınız yerler aynı zamanda halihazırda arkeolojik çalışma alanlarıdırlar:

     ● İsveç: Birka, Gettlinge, Valsgärde, Uppsala, Hulterstad, Alby, Öland.

     ● Norveç: Oseberg, Gokstad, Borrehaugene.

     ● Danimarka: Jelling, Lindholm Høje, Ladby.

     ● Faroe Adaları: Hov.

     ● İzlanda: Mosfellsbær, Vatnsdalur, Austur – Húnavatnssýsla.

     ● Grönland: Brattahlíð.

     ● İskoçya: Eilean Mhòir, Scar, Orkney.

     ● Almanya: Hedeby.

     ● Letonya: Grobiņa.

     ● Estonya: Salme.

     ● Ukrayna: Çorna Mogila.

     ● Rusya: Gnezdovo. ⁽⁷⁴¹⁾

     – – – – –

     (*) “Viking Dosyası”na seyahatnamenin bir sonraki bölümünde devam edeceğiz.

sediyani@gmail.com

     KAYNAKÇA:

⁽⁶²⁶⁾ : Anders Andrén, Behind “Heathendom”: Archaeological Studies of Old Norse Religion, Scottish Archaeological Journal, sayı 27, s. 106, Glasgow Archaeological Society, Glasgow 2005 / Anders Andrén – Kristina Jennbert – Catharina Raudvere, Old Norse Religion in Long-Term Perspectives, s. 12, Nordic Academic Press, Lund 2006 / Timothy Insoll, The Oxford Handbook of the Archaeology of Ritual and Religion, Anders Andrén, “Old Norse and Germanic Religion”, s. 846, Oxford University Press, Oxford & New York 2011 / Andres Andrén, Tracing Old Norse Cosmology: The World Tree, Middle Earth, and the Sun in Archaeological Perspectives, s. 14, Nordic Academic Press, Lund 2014 / Odd Nordland, Valhall and Helgafell: Syncretistic Traits of the Old Norse Religion, Scripta Instituti Donneriani Aboensis, sayı 3, s. 66, The Donner Institute, Åbo 1969 / Eswald Oswald Gabriel Turville-Petre, Myth and Religion of the North: The Religion of Ancient Scandinavia, s. 3, Greenwood Press Westport 1975 / Britt-Mari Näsström, Fragments of the Past: How to Study Old Norse Religion, Scripta Instituti Donneriani Aboensis, sayı 17, s.  12, The Donner Institute, Åbo 1999 / Britt-Mari Näsström, Freya: The Great Goddess of the North, s. 1, Clock & Rose Press, Harwich 2003 / Gro Steinsland, Norrøn Religion, s. 12, Pax Forlag A/S, Oslo 2005 / Lotte Hedeager, Iron Age Myth and Materiality: An Archaeology of Scandinavia (AD 400 – 1000), s. 104, Routledge Publishing, Londra & New York 2011 / Kristina Jennbert, Animals and Humans: Recurrent Symbiosis in Archaeology and Old Norse Religion, s. 12, Nordic Academic Press, Lund 2011

⁽⁶²⁷⁾ : Gro Steinsland, Norrøn Religion, s. 13 ve 31 – 32, Pax Forlag A/S, Oslo 2005 / Jens Peter Schjødt, Hvad Er Det i Grunden vi Rekonstruerer?, Religionsvidenskabeligt Tidsskrift, sayı 50, s. 34 – 36, Forskningsrådet for Kultur og Kommunikation og Det Teologiske Fakultet, Århus Universitet, Århus 2007 / Stefan Brink – Neil Price, The Viking World, Anders Hultgård, “The Religion of the Vikings”, s. 212, Routledge Publishing, Londra & New York 2008 / Hilda Roderick Ellis Davidson, Gods and Myths of Northern Europe, s. 14, Penguin Books, Londra 1990 / Thomas A. DuBois, Nordic Religions in the Viking Age, s. 44 ve 206, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 1999

⁽⁶²⁸⁾ : Niels Lund, The Danish Empire and the End of the Viking Age, s. 167 – 181, in “The Oxford Illustrated History of the Vikings”, Oxford University Press, Oxford 2001 / Hilda Roderick Ellis Davidson, Saxo Grammaticus: The History of The Danes, books 1 – 9, s. 277, 1980 / Claus Krag, Vikingtid og Rikssamling (800 – 1130), cilt 2, s. 18, Aschehougs Norges Historie, Oslo 1995 / Tim Bolton, Reign of King Harold Harefood, The Literary Encyclopedia, 5 Mayıs 2006 / Gareth Williams, Eirik Blødoks, s. 9 – 34, Saga Bok, Hafrsfjord 2010 / Matthias Springer, Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, cilt 21, “Normannen – Historische Bedeutung des Wortes”, s. 361 – 365, De Gruyter Verlag, Berlin 2002 / Christian Uebach, Die Landnahmen der Angelsachsen, der Wikinger und der Normannen in England, s. 83, Tectum Verlag, Marburg 2003 / John Garnons Williams, Wales at the Time of the Treaty of Montgomery in 1267, Mapping Medieval Wales / Stephen Badsey – David Nicolle – Stephen Turnbull, The Timechart of Military History, Worth Press Ltd. 2000 / Angelo Forte, Viking Empires, s. 196, Cambridge University Press, Cambridge 2005 / Janet Bately, The Old English Orosius, cilt 6, s. 196, Oxford University Press, Oxford 1980

⁽⁶²⁹⁾: Herman Lindqvist, Historien om Sverige, “Från Islossning till Kungarike”, s. 164, Norstedts Förlag, Stockholm 1993 / Finn Stefánsson, Gyldendals Leksikon om Nordisk Mytolog, cilt 1, “Regnar Logbrog”, s. 187, Gyldensalske Boghandel, Ljubljana 2009 / Lars Bägerfeldt, Forna Götar & Svear, kitabın tümü, Falköping 2011 / Svenska Folkets Historia Från Äldsta Till Närvarande Tider, cilt 1, s. 252 – 287, Förra Aftelningen, Stockholm 1834 / Wladyslaw Duczko, Viking Rus, s. 10 – 11, Brill Publishers, Leiden 2009 / Fjodor Andrushchuk, The Vikings in the East, s. 553, Routledge Books, Londra 2008 / Stephen Turnbull, The Walls of Constantinople (AD 324 – 1453), Osprey Publishing, Oxford 2004 / Colleen E. Batey – James Graham Campbell, Cultural Atlas of the Viking World, s. 198, Facts on File, New York 1994 / Viking Worlds, Leszek Gardela, “Vikings in Poland: A Critical Overview”, s. 213 – 226, Oxbow Books, Philadelphia 2014 / The Baltic Sea Region – Cultures, Politics, Societies, s. 207 – 208, The Baltic University Press, Uppsala 2002 / Hilda Roderick Ellis Davidson, The Viking Road to Byzantium, s. 241 – 243, Allen and Unwin Publishing, Londra 1976

⁽⁶³⁰⁾: Oddr Snorrason, The Saga of Olaf Tryggvason, Islandíca 52, s. 55 – 99, Cornell University Press, Londra & Ithaca 2003 / Paul Henri Mallet, Northern Antiquities, s. 109, 186 – 187 ve 256, Londra 1847 / Simon Coupland, Carolingian Coinage and the Vikings, s. 349, Ashgate Variorum, Hampshire 2007 / Thomas Downing Kendrick, A History of the Vikings, New York 2004 / Francis Donald Logan, The Vikings in History, s. 64, Routledge Publishing, Londra & New York 2005 / Katherine Holman, The A to Z of the Vikings, cilt 30, s. 50, 93 – 94, 112, 168, 281 ve 323 – 324, Scarecrow Press, Lanham & Toronto & Plymouth 2009 / Matthias Springer, Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, cilt 21, “Normannen – Historische Bedeutung des Wortes”, s. 361 – 365, De Gruyter Verlag, Berlin 2002 / Janet Bately, The Old English Orosius, cilt 6, s. 196, Oxford University Press, Oxford 1980 / Graeme Davis, Vikings in America, “Vikings to the Faroe Islands” bölümünün tümü, Birlinn Publishing, Edinburgh 2009 / Dale Mackenzie Brown, The Fate of Greenland’s Vikings, Archaeology – A Publication of the Archaeological Institute of America, 28 Şubat 2000 / Simun Arge – Gudrun Sveinbjarnardottir, Viking and Medieval Settlements in the Faroes: People, Place and Environment, bölüm 33, s. 609, Human Ecology 2005 / Stefan Brink, The Viking World, s. 584, Routledge Publishing, New York 2008 / Gwyn Jones, A History of the Vikings, s. 273, Oxford University Press, Oxford 2001 / Florin Curta – Andrew Holt, Great Events in Religion, cilt 1, s. 482 – 486, ABC – CLIO Publishing, Denver & Santa Barbara 2017 / Jenny Jochens, Speculum, “Late and Peaceful – Iceland’s Conversion Through Arbitration in 1000”, cilt 74, bölüm 3, s. 621 – 655, Temmuz 1999 / Andrew Buckser – Stephen D. Glazier, The Anthropolgy of Religious Conversion, s. 125, Rowman & Littlefield Publishers, Oxford & Lanham & Boulder & New York & Toronto 2003

⁽⁶³¹⁾: Liv Kjørsvik Schei – Gunnie Moberg, The Faroe Islands, kitabın tümü, Birlinn Publishing, Edinburg 2003 / Simun Arge – Gudrun Sveinbjarnardottir, Viking and Medieval Settlements in the Faroes: People, Place and Environment, bölüm 33, s. 609, Human Ecology 2005 / Niels Lund, The Danish Empire and the End of the Viking Age, s. 167 – 181, in “The Oxford Illustrated History of the Vikings”, Oxford University Press, Oxford 2001 / Stefan Brink, The Viking World, s. 584, Routledge Publishing, New York 2008 / Matthias Springer, Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, cilt 21, “Normannen – Historische Bedeutung des Wortes”, s. 361 – 365, De Gruyter Verlag, Berlin 2002 / Tim Folger, Why Did Greenland’s Vikings Vanish?, Smithsonian Magazine, Mart 2017 / Angelo Forte, Viking Empires, s. 196, Cambridge University Press, Cambridge 2005 / Tim Bolton, Reign of King Harold Harefood, The Literary Encyclopedia, 5 Mayıs 2006 / Geoffrey Wallis Steuart Barrow, The Kingdom of the Scots, s. 153, Edinburgh University Press, Edinburgh 2003 / Francis Donald Logan, The Vikings in History, s. 64, Routledge Publishing, Londra & New York 2005 / Katherine Holman, The A to Z of the Vikings, cilt 30, s. 50, 93 – 94, 112, 168, 281 ve 323 – 324, Scarecrow Press, Lanham & Toronto & Plymouth 2009 / Graeme Davis, Vikings in America, “Vikings to the Faroe Islands” bölümünün tümü, Birlinn Publishing, Edinburgh 2009 / Dale Mackenzie Brown, The Fate of Greenland’s Vikings, Archaeology – A Publication of the Archaeological Institute of America, 28 Şubat 2000

⁽⁶³²⁾: Jón R. Hjálmarsson, Die Geschichte Islands, s. 29 – 30, Iceland Review, Reykjavik 1994 / James Nicol, An Historical and Descriptive Account of Iceland, Greenland and the Faroe Islands with Illustrations of their Natural History, s. 12, 87, 90 ve 314, Oliver & Boyd Publishing, Edinburgh 1840 / Jenny Jochens, Speculum, “Late and Peaceful – Iceland’s Conversion Through Arbitration in 1000”, cilt 74, bölüm 3, s. 621 – 655, Temmuz 1999 / William R. Short, Icelanders in the Viking Age – The People of the Sagas, s. 9, McFarland & Company Publishers, Jefferson 2010 / Judith Jesch, The Viking Diaspora, Routledge Publishing, Londra 2015 / Oddr Snorrason, The Saga of Olaf Tryggvason, Islandíca 52, s. 55 – 99, Cornell University Press, Londra & Ithaca 2003 / Paul Henri Mallet, Northern Antiquities, s. 109, 186 – 187 ve 256, Londra 1847 / Andrew Evans, Is Iceland Really Green and Greenland Really Ice?, National Geographic, 30 Haziran 2016 / Florin Curta – Andrew Holt, Great Events in Religion, cilt 1, s. 482 – 486, ABC – CLIO Publishing, Denver & Santa Barbara 2017 / Matthias Springer, Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, cilt 21, “Normannen – Historische Bedeutung des Wortes”, s. 361 – 365, De Gruyter Verlag, Berlin 2002 / Tim Folger, Why Did Greenland’s Vikings Vanish?, Smithsonian Magazine, Mart 2017 / Henry Wheaton, History of the Northmen or Danes and Nordmans, s. 16, Carey and Lea Publishers, Philadelphia 1831 / Joseph Bosworth, The Origin of the Germanic and Scandinavian Languages and Nations with a Sketch of their Literature, s. 145, Longman, Rees, Orme, Brown and Green Publishers, Londra 1836 / John Haywood, North Men – The Viking Saga (AD 793 – 1241), s. 213 – 214, Thomas Dunne Books – St. Martin’s Press, New York 2015 / Cheryl L. DeFries, Leif Eriksson: Viking Explorer of the New World, s. 20 – 22, Enslow Publishers, Ohio 2010 / Gwyn Jones, A History of the Vikings, s. 273, 479, 486 ve 493, Oxford University Press, Oxford 2001 / Georgia Dunham Kelchner, Dreams in Old Norse Literature and their Affinities in Folklore, s. 6, Cambridge University Press, Cambridge 1935 / Jesse Russell – Ronald Cohn, Naddodd, kitabın tümü, BoD – Book of Demand, 2012 / V. Leche – J. F. Nyström – K. Warburg – Th. Westrin, Uggleupplagan, cilt 8, s. 607 – 609, Projekt Runeberg, Linköping 1908 / Andrew Buckser – Stephen D. Glazier, The Anthropolgy of Religious Conversion, s. 125, Rowman & Littlefield Publishers, Oxford & Lanham & Boulder & New York & Toronto 2003

⁽⁶³³⁾: Alan Orr Anderson, Early Sources of Scottish History (500 – 1286), bölüm 1, s. 268 – 269, Paul Watkins Publishing, Stamford 1990 / Peter Hayes Sawyer, Les Vikings et Leurs Civilisation, s. 105 – 109, Éditeur Mouton, Paris 1976

⁽⁶³⁴⁾: Wladyslaw Duczko, Viking Rus, s. 10 – 11, Brill Publishers, Leiden 2009 / Janet Martin, Medieval Russia (980 – 1584), s. 14, Cambridge University Press, New York 1995 / Ferdinand Feldbrugge, A History of Russian Law, s. 472, Brill Nijhoff Published, Leiden & Boston 2017 / Mike Dixon – Kennedy, Encyclopedia of Russian & Slavic, s. 232, ABC – CLIO Published, Santa Barbara 1998 / Robert Rainsford Milner – Gulland, The Russians: The People of Europe, s. 1 – 4, Blackwell Publishing, Hoboken 1997 / David Hughes, The British Chronicles, s. 275, Heritage Books, Maryland 2007 / Thomas J. Craughwell, How The Barbarian Invasions Shaped The Modern World, s. 236, Fair Winds Press, Beverly 2008 / David Hughes, The British Chronicles, s. 275, Heritage Books, Maryland 2007 / The Baltic Sea Region – Cultures, Politics, Societies, s. 207 – 208, The Baltic University Press, Uppsala 2002

⁽⁶³⁵⁾: Albert Dauzat – Jean Dubois – Henri Mitterand, Nouveau Dictionnaire Étymologique et Historique, s. 497, Larousse Édition, Paris 1971 / Hubert Houben, Die Normannen, C. H. Beck Verlag, Münih 2012 / Peer Sveaas Andersen – Holger Arbmann, Kulturhistorisk Leksikon for Nordisk Middelalder, cilt 12, “Normanner”, Kopenhag 1967 / George Edward Cokayne, The Complete Peerage, s. 493, St. Catherine Press, Londra 1953 / Njord Kane, The Vikings – The Story of a People, Spangenhelm Publishing, 2016 / George Childs Kohn, Dictionary of Wars, s. 588, Facts on File Publishing, New York 2006 / Jan de Vries, Altnordisches Etymologisches Wörterbuch, Brill Verlag, Leiden 1977

⁽⁶³⁶⁾: Arvid Ystad, Frimurerne i Vikingtiden, kitabın tümü, Pax Forlag, Oslo 2016

⁽⁶³⁷⁾: Bu konudaki değerlendirmemiz için “Viking Dosyası”nın “Giriş” bölümüne bakılabilir: Vikingler Selam Durdu Ben Âşık Olunca İskandinavya’ya – 32

⁽⁶³⁸⁾: Thomas A. DuBois, Nordic Religions in the Viking Age, s. 44 ve 206, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 1999

⁽⁶³⁹⁾: Andres Andrén, Tracing Old Norse Cosmology: The World Tree, Middle Earth, and the Sun in Archaeological Perspectives, s. 14, Nordic Academic Press, Lund 2014 / Timothy Insoll, The Oxford Handbook of the Archaeology of Ritual and Religion, Anders Andrén, “Old Norse and Germanic Religion”, s. 846, Oxford University Press, Oxford & New York 2011

⁽⁶⁴⁰⁾: Odd Nordland, Valhall and Helgafell: Syncretistic Traits of the Old Norse Religion, Scripta Instituti Donneriani Aboensis, sayı 3, s. 66, The Donner Institute, Åbo 1969 / Eswald Oswald Gabriel Turville-Petre, Myth and Religion of the North: The Religion of Ancient Scandinavia, s. 3, Greenwood Press Westport 1975 / Britt-Mari Näsström, Fragments of the Past: How to Study Old Norse Religion, Scripta Instituti Donneriani Aboensis, sayı 17, s.  12, The Donner Institute, Åbo 1999 / Britt-Mari Näsström, Freya: The Great Goddess of the North, s. 1, Clock & Rose Press, Harwich 2003 / Gro Steinsland, Norrøn Religion, s. 12, Pax Forlag A/S, Oslo 2005 / Lotte Hedeager, Iron Age Myth and Materiality: An Archaeology of Scandinavia (AD 400 – 1000), s. 104, Routledge Publishing, Londra & New York 2011 / Kristina Jennbert, Animals and Humans: Recurrent Symbiosis in Archaeology and Old Norse Religion, s. 12, Nordic Academic Press, Lund 2011 / Anders Andrén, Behind “Heathendom”: Archaeological Studies of Old Norse Religion, Scottish Archaeological Journal, sayı 27, s. 106, Glasgow Archaeological Society, Glasgow 2005 / Anders Andrén – Kristina Jennbert – Catharina Raudvere, Old Norse Religion in Long-Term Perspectives, s. 12, Nordic Academic Press, Lund 2006

⁽⁶⁴¹⁾: Eswald Oswald Gabriel Turville-Petre, Myth and Religion of the North: The Religion of Ancient Scandinavia, s. 3, Greenwood Press Westport 1975 / Gro Steinsland, Words and Objects: Towards a Dialogue between Archaeology and History of Religion, s. 212, Norwegian University Press, Oslo 1986

⁽⁶⁴²⁾: Christopher Abram, Myths of the Pagan Norths: The Gods of the Norsemen, s. 16, Continuum Publishing, Londra & New York 2011

⁽⁶⁴³⁾: Thomas A. DuBois, Nordic Religions in the Viking Age, s. 8, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 1999

⁽⁶⁴⁴⁾: Heather O’Donoghue, From Asgard to Valhalla – The Remarkable History of the Norse Myths, s. 8, I. B. Tauris Publishing, Londra & New Yok 2008 / Paul Cavill, The Christian Tradition in Anglo-Saxon England: Approaches to Current Scholarship and Teaching, Judith Jesch, “Scandinavians and ‘Cultural Paganism’ in Late Anglo-Saxon England”, s. 55, D. S. Brewer Publishing, Cambridge 2004 / Thomas A. DuBois, Nordic Religions in the Viking Age, s. 52, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 1999

⁽⁶⁴⁵⁾: Jacqueline Simpson, Some Scandinavian Sacrifices, Folklore, sayı 78, s. 190, Folkestone 1967

⁽⁶⁴⁶⁾: Margaret Clunies Ross, Prolonged Echoes: Old Norse Myths in Medieval Northern Society, cilt 1, “The Myths”, s. 41, Odense University Press, Odense 1994 / Stefan Brink – Neil Price, The Viking World, Anders Hultgård, “The Religion of the Vikings”, s. 212, Routledge Publishing, Londra & New York 2008

⁽⁶⁴⁷⁾: Timothy Insoll, The Oxford Handbook of the Archaeology of Ritual and Religion, Anders Andrén, “Old Norse and Germanic Religion”, s. 856, Oxford University Press, Oxford & New York 2011

⁽⁶⁴⁸⁾: Hilda Roderick Ellis Davidson, Gods and Myths of Northern Europe, s. 14, Penguin Books, Londra 1990

⁽⁶⁴⁹⁾: Timothy Insoll, The Oxford Handbook of the Archaeology of Ritual and Religion, Anders Andrén, “Old Norse and Germanic Religion”, s. 846, Oxford University Press, Oxford & New York 2011

⁽⁶⁵⁰⁾: Michael Strausberg, Kontinuitäten und Bruche in der Religionsgeschichte, Stefan Brink, “Mythologizing Landscape: Place and Space of Cult and Myth”, s. 88, De Gruyter Verlag, Berlin 2001 / Thomas A. DuBois, Nordic Religions in the Viking Age, s. 41, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 1999

⁽⁶⁵¹⁾: Stefan Brink – Neil Price, The Viking World, Anders Hultgård, “The Religion of the Vikings”, s. 212, Routledge Publishing, Londra & New York 2008

⁽⁶⁵²⁾: Hilda Roderick Ellis Davidson, Gods and Myths of Northern Europe, s. 14, Penguin Books, Londra 1990 / Thomas A. DuBois, Nordic Religions in the Viking Age, s. 44 ve 206, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 1999 / Anders Andrén – Kristina Jennbert – Catharina Raudvere, Old Norse Religion in Long-Term Perspectives, s. 13, Nordic Academic Press, Lund 2006

⁽⁶⁵³⁾: Anders Andrén – Kristina Jennbert – Catharina Raudvere, Old Norse Religion in Long-Term Perspectives, s. 13, Nordic Academic Press, Lund 2006

⁽⁶⁵⁴⁾: Karen Bek-Pedersen, The Norns in Old Norse Mythology, s. 10, Dunedin Academic Press, Edinburgh 2011

⁽⁶⁵⁵⁾: Hilda Roderick Ellis Davidson, Gods and Myths of Northern Europe, s. 16, Penguin Books, Londra 1990

⁽⁶⁵⁶⁾: Hilda Roderick Ellis Davidson, The Lost Beliefs of Northern Europe, s. 1 ve 18, Routledge Publishing, Londra & New York 1993

⁽⁶⁵⁷⁾: Tim Jensen – Mikael Rothstein – Jørgen Podemann Sørensen, Gyldendals Religionshistorie, Jens Peter Schødt, “Nordiske Religion”, s. 174 – 176, Gyldendal Forlag, Kopenhag 1994

⁽⁶⁵⁸⁾: Hilda Roderick Ellis Davidson, Gods and Myths of Northern Europe, s. 213, Harmondsworth Publishing, Londra 1966

⁽⁶⁵⁹⁾: Gro Steinsland, Norrøn Religion, s. 29, Pax Forlag A/S, Oslo 2005

⁽⁶⁶⁰⁾: John Lindow, Supernaturel Others and Ethnic Others: A Millenium of World Views, s. 21, Scandinavian Studies, Sayı 67, Kış 1995

⁽⁶⁶¹⁾: Padraic Colum, The Children of Odin: The Book of Northern Myths, s. 2, Abela Publishing, Londra 2010 / Alan Cameron, The Last Pagans of Rome, s. 28 – 30, Oxford University Press, Oxford 2011 / Njord Kane, The Vikings – The Story of a People, Spangenhelm Publishing, 2016

⁽⁶⁶²⁾: Kim Hjardar – Vegard Vike, Vikings at War, s. 22, 32 – 41, 62 – 64, 72, 76 – 80, 84 – 89, 97 – 98, 107 – 109, 123, 156 – 158, 176 – 183 – 184, 209 ve 384, Casemate Publishers, Oxford & Philadelphia 2016 / Kirsten Wolf, Daily Life of the Vikings, s. 51 – 54, 81, 94, 122, 151 – 158, 163 ve 172, Greenwood Press, Londra 2004 / Jonathan Clemens, A Brief History of the Vikings, kitabın tümü, Constable & Robinson Publishing, Londra 2005 / Andy Orchard, Dictionary of Norse Myth and Legend, s. 115 ve 168 – 169, Cassel Publishing, Londra 1997 / Mindy McLeod – Bernard Mees, Runic Amulets and Magic Objects, s. 30, Boydell Press, Suffolk 2006 / Ursula Dronke, The Poetic Edda: cilt 2, s. 11, 14 – 15, 21 – 23 ve 42, Oxford University Press, Oxford 1997 / Benjamin Thorpe, Northern Mythology, Compromising the Principal Traditions and Superstitions of Scandinavia, North Germany and the Netherlands: Compiled from Original and Other Sources, cilt 2, s. 50 – 51 ve 199, Lumley Publishing, Londra 1851 / Benjamin Thorpe, Edda Sæmundar Hinns Frôða, cilt 2, s. 5, Trübner & Co. Publishing, Londra 1866 / Henry Adams Bellows, The Poetic Edda, s. 8, The American-Scandinavian Foundation, Princeton University Press, Princeton 1936 / Carolyne Larrington, The Poetic Edda, s. 14 – 38 ve 166 – 167, Oxford University Press, Oxford 1999 / Anthony Faulkes, Edda, s. 33, Everyman’s Library Publishing, Londra 1995 / Lee Milton Hollander, Old Norse Poems: The Most Important Nonskaldic Verse Not Included in the Poetic Edda, s. 7 – 8 ve 99, Columbia University Press, New Yok 1964 / Max Hirschfeld, Acta Germanica, “Untersuchungen der Lokasenna”, cilt 1, s. 30 – 31, Mayer & Müller Verlag, Berlin 1889 / Rudolf Simek, Dictionary of Northern Mythology, s. 43, 140 ve 164, D. S. Brewer Publishing, Suffolk 2007 / Jaan Puhvel, Myth and Law Among the Indo-Europeans: Studies in Indo-European Comparative Mythology, Edgar Charles Polomé, “The Indo-European Component in Germanic Religion”, s. 58 – 59, University of California Press, Berkeley 1970

⁽⁶⁶³⁾: Leon Ashworth, Gods and Goddesses of Vikings and Northlands, s. 5, 14 – 16, 22 ve 29, Cherrytree Books, Londra 2006 / Chris Webster, Vikings and their Origins, s. 9 – 11, Folens Publishing, 1993 / Rudolf Simek, Dictionary of Northern Mythology, s. 140 – 142, 235 – 238, 321 v 333, D. S. Brewer Publishing, Suffolk 2007 / Anthony Richard Birley, Agricola and Germany, s. 42 ve 106 – 107, Oxford University Press, Oxford 1999 / Andy Orchard, Dictionary of Norse Myth and Legend, s. 161 ve 168 – 169, Cassel Publishing, Londra 1997 / Mindy McLeod – Bernard Mees, Runic Amulets and Magic Objects, s. 28 – 30 ve 120, Boydell Press, Suffolk 2006 / Georges Dumézil, Gods of the Ancient Northmen, s. 125, University of California Press, Berkeley 1973 / Carolyne Larrington, The Poetic Edda, s. 11 – 12, 17, 57, 66 – 75, 78 – 84, 94 – 101, 109 – 113 ve 254, Oxford University Press, Oxford 1999 / Benjamin Thorpe, Northern Mythology, Compromising the Principal Traditions and Superstitions of Scandinavia, North Germany and the Netherlands: Compiled from Original and Other Sources, cilt 2, s. 51 – 54, Lumley Publishing, Londra 1851 / Henry Adams Bellows, The Poetic Edda, s. 23, The American-Scandinavian Foundation, Princeton University Press, Princeton 1936 / Lee Milton Hollander, Heimskringla – History of the Kings of Norway, s. 10 – 11, University of Texas Press, Austin 2007 / Jacob Grimm, Teutonic Mythology, s. 166 – 177, George Bell & Sons Publishing, Londra 1882 / Jan De Vries, Altgermanische Religionsgeschichte, cilt 2, s. 111 ve 151 – 153, De Gruyter Verlag, Berlin 1957 / Edward Oswald Gabriel Turville-Petre, Myth and Religion of the North – The Religion of Ancient Scandinavia, s. 96 – 97 ve 103 – 105, Weidenfeld & Nicolson Publishers, Londra 1964 / Hilda Roderick Ellis Davidson, Scandinavian Myhology, s. 72, Paul Hamlyn Publishing, Londra 1975

⁽⁶⁶⁴⁾: Shahrukh Husain – Bee Willey, The Vikings, s. 13 – 16, 20 – 23, 26 ve 29 – 30, Evans Brothers Publishing, Londra 2004 / Jonathan Clemens, A Brief History of the Vikings, kitabın tümü, Constable & Robinson Publishing, Londra 2005 / Rudolf Simek, Dictionary of Northern Mythology, s. 166 ve 195 – 197, D. S. Brewer Publishing, Suffolk 2007 / Carolyne Larrington, The Poetic Edda, s. 8 – 11, 84 – 101, 151 – 153, 245, 258 ve 296, Oxford University Press, Oxford 1999 / Henry Adams Bellows, The Poetic Edda, s. 245, The American-Scandinavian Foundation, Princeton University Press, Princeton 1936 / Anthony Faulkes, Edda, s. 21, 26 – 29 ve 35 – 46, Everyman’s Library Publishing, Londra 1995 / Bruce Dickins, Runic and Heroic Poems of the Old Teutonic Peoples, s. 26 – 27, Cambridge University Press, Cambridge 1915 /

⁽⁶⁶⁵⁾: Wilhelm Heizmann – Morten Axboe, Die Goldbrakteaten der Völkerwanderungszeit – Auswertung und Neufunde, s. 30 – 32, 84, 90, 184, 209, 300, 352, 387, 414 – 415, 490, 797 ve 934, De Gruyter Verlag, Berlin 2011 / Ulf Diedrichs, Germanische Götterlehre, s. 63, 143 ve 173, Eugen Diedrichs Verlag, Münih 1983 / Chris Webster, Vikings and their Origins, s. 9 – 11, Folens Publishing, 1993 / Katherine Holman, Historical Dictionary of the Vikings, s. 95, 177, 220 ve 273, The Scarecrow Press, Oxford & Lanham & Maryland 2003 / Kim Hjardar – Vegard Vike, Vikings at War, s. 34 – 41, Casemate Publishing, Oxford & Philadelphia 2016 / Dano Hammer, Words from the Ancestors Poems for the Modern Viking, s. 33 – 34 ve 68, Hammer-It-Home Media Publishing, Salt Spring Island 2012 / Rosalind Kerven, Viking Myths & Sagas, kitabın tümü, Talking Stone Publishing, Northumberland 2015

⁽⁶⁶⁶⁾: Anne Heinrichs, The Search for Identity: A problem after the Conversion, Alvíssmál, sayı 3, s. 54 – 55, Berlin 1994 / Hilda Roderick Ellis Davidson, Myths and Symbols in Pagan Europe – Early Scandinavian and Celtic Religions, s. 121, Syracuse University Press, New York 1988 / Leon Ashworth, Gods and Goddesses of Vikings and Northlands, s. 5, 24 – 25 ve 30 – 32, Cherrytree Books, Londra 2006 / Joann Jovinelly – Jason Netelkos, The Crafts and Culture of the Vikings, s. 9, Rosen Publishing, New York 2002 / Kim Hjardar – Vegard Vike, Vikings at War, s. 34 – 41 ve 156 – 158, Casemate Publishing, Oxford & Philadelphia 2016 / L. K. Hill, Frey’s Saga, s. 9 – 13, 25 ve 180 – 181, Xlibris Corporation Publishing, Bloomington 2012

⁽⁶⁶⁷⁾: Odin’in 83 farklı ismi için bkz. Wikipedia (İsveççe), “Oden” maddesi

⁽⁶⁶⁸⁾: Kathleen N. Daly, Norse Mythology A to Z, s. 1, 47 ve 106 – 108, Facts on File Publishing, New York 2004 / Eoghan Odinsson, Northern Lore – A Field Guide to the Northern Mind-Body-Spirit, s. 195, Body, Mind & Spirit Publishing, 2010

⁽⁶⁶⁹⁾: age / age

⁽⁶⁷⁰⁾: Michelle Skye, Goddes Alive – Inviting Celtic & Norse Goddesses Into Your Life, s. 160, Llewellyn Publishing, Woodburry 2007 / Will Greenway, Neath Odin’s Eye, s. 118, 158, 161 ve 222, Writers Exchange Publishing, Atherton 2004 / Diana L. Paxson, Taking up the Runes, s. 197, Weiser Books, San Francisco 2005

⁽⁶⁷¹⁾: Peter L. Ward, Freedom of the Waves, s. 49, 67, 110, 147, 161, 198, 204 ve 255, Trafford Publishing, Bloomington 2012 / E. M. Wilmot-Buxton, Viking Gods and Heroes, s. 50 – 66, 125 ve 132 – 134, Dover Publishing, Mineola 2004

⁽⁶⁷²⁾: Bernd O. Wagner, Trolle – Goten – Wikinger, s. 268, BoD – Books on Demand, Norderstedt 2017 / Nancy Marie Brown, Song of the Vikings – Snorri and the Making of Norse Myths, 2012 / E. M. Wilmot-Buxton, Viking Gods and Heroes, s. 11 ve 28, Dover Publishing, Mineola 2004 / Siobhan Clark, The Children of Midgard, Abela Publishing, Londra 2017 / Walter Wippersberg, Einiges Über den Lieben Gott, Otto Müller Verlag, Salzbug 2013

⁽⁶⁷³⁾: E. M. Wilmot-Buxton, Viking Gods and Heroes, s. 1 – 3, 8 – 11, 17 – 27, 37 – 42, 46 – 68, 83 – 85 ve 149, Dover Publishing, Mineola 2004

⁽⁶⁷⁴⁾: Joseph Thomas, The Universal Dictionary of Biography and Mythology, cilt 2, s. 970, Cosimo Classics Publishing, New York 2009 / Tony Allan, Exploring the Life, Myth and Art of the Vikings, s. 48, Rosen Publishing, New York 2012 / Kari Hohne, The Waki Power of Dreams, s. 20, Way of Tao Books Publishing, Carnelian Bay 2009

⁽⁶⁷⁵⁾: Jarich G. Oosten, The War of the Gods, bölüm 3, “The Wars of the Gods in Scandinavian Mythology”, Routledge Publishing, Londra 2015

⁽⁶⁷⁶⁾: Kathleen N. Daly, Norse Mythology A to Z, s. 43, 45, 50, 55, 63, 92 ve 100, Chelsea House Publishers, New York 2010 / Anthony Faulkes, Edda, s. 25, 59 – 60, 76, 86 – 88, 95 ve 157, Everyman’s Library Publishing, Londra 1995 / Hilda Roderick Ellis Davidson, Gods and Myths of Northern Europe, s. 165 – 166, Penguin Books, Londra 1965 / David M. Knipe, History of Religions, sayı 6, bölüm 4, “The Heroic Myths from Rgveda IV and the Ancient near East”, s. 338 – 339, Mayıs 1967 / Lee Hollander, The Poetic Edda, s. 90, University of Texas Press, Austin 1990 / Ursula Dronke, The Poetic Edda: cilt 2, s. 18 – 19, Oxford University Press, Oxford 1997 / Andy Orchard, Dictionary of Norse Myth and Legend, s. 13 ve 43, Cassel Publishing, Londra 1997 / Carolyne Larrington, The Poetic Edda, s. 3, 9 – 13, 46 – 49, 139 ve 265 – 269, Oxford University Press, Oxford 1999 / Henry Adams Bellows, The Poetic Edda – The Mythological Poems, s. 22 – 23, Dover Publication, Mineola 2004 / Rudolf Simek, Dictionary of Northern Mythology, s. 189, 222 – 224, 259 ve 262, D. S. Brewer Publishing, Suffolk 2007 / John Lindow, Norse Mythology – A Guide to Gods, Heroes, Rituals and Beliefs, s. 73 – 74, 115 ve 257, Oxford University Press, Oxford 2001 / Jesse Byock, The Prose Edda, s. 36, 42 ve 70 – 78, Penguin Books, Londra 2005 / Sven B. Jansson, Runes in Sweden, s. 141 ve 152, Gidlund Förlag, Stockholm 1987 / John Hunter – Ian Ralston, The Archaeology of Britain: An Introduction from the Upper Palaeolithic to the Industrial Revolution, s. 200, Routledge Publishing, Londra 1999 / Mindy McLeod – Bernard Mees, Runic Amulets and Magic Objects, s. 145, Boydell Press, Suffolk 2006 / Geraldine Barnes – Margaret Clunies Ross, Old Norse Myths, Literature and Society, Richard N. Bailey, “Scandinavian Myth on Viking-period Stone Sculpture in England”, s. 15 – 23, University of Sydney Press, Sydney 2002

⁽⁶⁷⁷⁾: Jürgen Blunck, Solar System Moons – Discovery and Mythology, s. 87, Springer Verlag, Berlin & Heidelberg 2010

⁽⁶⁷⁸⁾: Daniel Anton Sundén, Öfversigt af Nordiska Mytologien, s. 3, Beckmns Förlag, Stockholm 1884 / Jan de Vries, Altgermanische Religionsgeschichte, cilt 2, s. 395, De Gruyter Verlag, Berlin & Leipzig 1937 / Heinrich Beck – Detlev Ellmers – Kurt Schier, Germanische Religionsgeschichte – Quellen und Quellenprobleme, bölüm 5, Wolfgang Meid, “Die Germanische Religion im Zeugnis der Sprache”, De Gruyter Verlag, Berlin & New York 1999 / John Lindow, Handbook of Norse Mythology. S. 90, ABC – CLIO Publishing, Santa Barbara 2001 / Rudolf Simek, Lexikon der Germanischen Mythologie, s. 64, Kröner Verlag, Stuttgart 2006 / John McKinnel, Essays on Eddic Poetry, s. 133, University of Toronto Press, Toronto 2014

⁽⁶⁷⁹⁾: Heilan Yvette Grimes, The Norse Myths, s. 4, Hollow Earth Publishing, Boston 2010 / John Halsted – Paul O’Daid, Tiivistelmä, s. 3 – 4, Abela Publishing, Londra 2009 / Virginia Schomp, The Norsemen, s. 37, University of California Press, Berkeley 2008 / Lois H. Gresh, The Fan’s Guide to the Spiderwick Chronicles, s. 88, St. Martin’s Griffin Publishers, New York 2007 / Rachel S. McCoppin, The Lessons of Nature in Mythology, s. 33, McFarland & Company Publishers, Jefferson 2015 / Jarich G. Oosten, The War of the Gods, s. 37, Routledge Publishing, Londra 2015 / Graham Taylor, Discovering the Book of Changes – A Journey, s. 13, Paragon Publishing, Trowbridge 2012

⁽⁶⁸⁰⁾: Ursula Dronke, The Poetic Edda, cilt 2, s. 112 – 114, Oxford University Press, Oxford 1997 / Jan de Vries, Kleine Schriften, s. 112 – 132, De Gruyter Verlag, Berlin & New York 1965 / Jan de Vries, Altnordisches Etymologisches Wörterbuch, s. 167, Brill Publishing, Leiden 1977 / Kirsten Seaver, Maps, Myths and Men, s. 247 – 253, Stanford University Press, Stanford 2004 / Rudolf Simek, Altnordische Kosmographie, s. 186 – 188, 195 – 196, 205, 325 ve 507, De Gruyter Verlag, Berlin & New York 1990 / James Robert Enterline, Erikson, Eskimos & Columbus, s. 58, 99 – 100, 109 ve 302, Johns Hopkins University Press, Baltimore & Londra 2002 / Lukas Rösli, Topographien der Eddischen Mythen, s. 11, 66 ve 88 – 89, Francke Verlag, Tübingen 2015 / Lois H. Gresh, The Fan’s Guide to the Spiderwick Chronicles, s. 87 – 88, St. Martin’s Griffin Publishers, New York 2007 / Sonia Steiner-Welz, Runenkunde – Die Welt der Germanen, s. 7, Reinhard Welz Vermittler Verlag, Mannheim 2005 / Bela Brogyanyi – Thomas Krömmelbein, Germanic Dialects: Linguistic and Philological Investigations, s. 471 – 474 ve 486 – 488, John Benjamins Publishing, Amsterdam & Philadelphia 1986 / The Ásatrú Edda, s. 1 – 3, 14, 267, 270 – 271, 281, 307, 351 ve 375, iUniverse Publishing, New York & Bloomington 2009

⁽⁶⁸¹⁾: Patricia M. Lafayllve, A Practical Heathens’s Guide to Asatru, s. 50 – 52, Llewellyn Publications, Woodbury 2013 / Jodie K. Scales, Of Kindred Germanic Origins, s. 309 – 310, Writers Club Press, San Jose & New York & Lincoln & Şanghay 2001 / Virginia Hamilton, In the Beginning – Creation Stories from Around the World, s. 70 – 71, Harcourt Publishing, Londra & New York & San Diego 1988 / Steven S. Long, Odin – The Viking Allfather, s. 16, 25 – 26 ve 53, Osprey Publishing, Oxford 2015 / Gregory Pepper, The Valkyrie Sagas Mimir’s Well, s. 285 ve 425, Lulu Publishing, Morrisville 2010 / Shannon Eric Denton – Mark Bloodworth, Odin, s. 4 – 7, ABDO Publishing, Edina 2011 / Virginia Schomp, The Norsemen, s. 36 – 37, University of California Press, Berkeley 2008

⁽⁶⁸²⁾: age / age / age / age / age / age / age

⁽⁶⁸³⁾: Hermann Lüning, Die Edda – Eine Sammlung Altnordischer Götter- und Heldenlieder, s. 49, Meyer & Zeyer Verlag, Zürih 1859 / Helena Petrovna Blavatsky, Isis Unveiled – A Master-Key to the Mysteries of Ancient and Modern Science and Theology, cilt 1, s. 151, Cambridge University Press, Cambridge 2012 / Viktor Rydberg, Our Father’s Godsaga – Retould for the Young, s. 13, iUniverse Publishing, New Yok & Lincoln & Şanghay 2003 / Peter Archer, The Book of Viking Myths, s. 65, Adams Media Publishing, Avon 2017 / Hélène Adeline Guerber, Myths of the Norsemen – From the Eddas and Sagas, s. 12, Dover Publishing, New York 1992

⁽⁶⁸⁴⁾: Oddgeir Hoftun, Norrøn Tro og Kult Ifølge Arkeologiske og Skriftlige Kilder, s. 31 – 33 ve 40, Solum Forlag, Oslo 2001 / Rudolf Simek, Lexikon der Germanischen Mythologie, s. 24, 29, 90, 199 ve 246, Kröner Verlag, Stuttgart 2006 / Heinrich Beck – Dieter Geuenich – Heiko Steuer, Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, cilt 27, bölüm 2, Anders Hultgård, “Schöpfungsmythen”, s. 254, De Gruyter Verlag, Berlin & New York 2004 / Anders Andrén – Kristina Jennbert – Catharina Raudvere, Old Norse Religion in Long – Term Perspectives, An International Conference in Lund, 3 – 7 June 2004, Anders Hultgård, “The Askr and Embla Myth in a Comparative Perspective”, s. 56 – 60, Nordic Academic Press, Lund 2006 / John Lindow – George Clark, Frederic Amory in Memoriam Old Norse-Icelandic Studies, s. 69 – 89, North Pinehurst Press, Berkeley & Los Angeles 2015 / Lukas Rösli, Topographien der Eddischen Mythen, s. 105 – 108, Francke Verlag, Tübingen 2015 / Heilan Yvette Grimes, The Norse Myths, s. 9 – 10, 284 – 286, 292 – 293, 309 ve 313, Hollow Earth Publishing, Boston 2010 / Benjamin Thorpe, Edda Sæmundar Hinns Frôða, cilt 2, s. 5, Trübner & Co. Publishing, Londra 1866 / Ursula Dronke, The Poetic Edda: cilt 2, s. 11, Oxford University Press, Oxford 1997 / Henry Adams Bellows, The Poetic Edda, s. 8, The American-Scandinavian Foundation, Princeton University Press, Princeton 1936 / Heraldur R. J. Bessason, Edda: A Collection of Essays, Paul Schach, “Some Thoughts on Völuspá”, s. 93, University of Manitoba Press, Winnipeg 1985 / Jesse Byock, The Prose Edda, s. 18, Penguin Books, Londra 2006 / Jaan Puhvel, Comparative Mythology, s. 284, Johns Hopkins University Press, Baltimore 1989 / Hilda Roderick Ellis Davidson, Scandinavian Myhology, s. 88 – 89, Paul Hamlyn Publishing, Londra 1975 / Andy Orchard, Dictionary of Norse Myth and Legend, s. 8, Cassel Publishing, Londra 1997 / Carolyne Larrington, The Poetic Edda, s. 279, Oxford University Press, Oxford 1999

⁽⁶⁸⁵⁾: age / age / age / age / age / age / age / age / age / age / age / age / age / age / age / age

⁽⁶⁸⁶⁾: Heilan Yvette Grimes, The Norse Myths, s. 4, Hollow Earth Publishing, Boston 2010 / John Halsted – Paul O’Daid, Tiivistelmä, s. 3 – 4, Abela Publishing, Londra 2009 / Virginia Schomp, The Norsemen, s. 37, University of California Press, Berkeley 2008 / Lois H. Gresh, The Fan’s Guide to the Spiderwick Chronicles, s. 88, St. Martin’s Griffin Publishers, New York 2007 / Rachel S. McCoppin, The Lessons of Nature in Mythology, s. 33, McFarland & Company Publishers, Jefferson 2015 / Jarich G. Oosten, The War of the Gods, s. 37, Routledge Publishing, Londra 2015 / Graham Taylor, Discovering the Book of Changes – A Journey, s. 13, Paragon Publishing, Trowbridge 2012 / Patricia M. Lafayllve, A Practical Heathens’s Guide to Asatru, s. 50 – 52, Llewellyn Publications, Woodbury 2013 / Jodie K. Scales, Of Kindred Germanic Origins, s. 309 – 310, Writers Club Press, San Jose & New York & Lincoln & Şanghay 2001 / Virginia Hamilton, In the Beginning – Creation Stories from Around the World, s. 70 – 71, Harcourt Publishing, Londra & New York & San Diego 1988 / Steven S. Long, Odin – The Viking Allfather, s. 16, 25 – 26 ve 53, Osprey Publishing, Oxford 2015 / Gregory Pepper, The Valkyrie Sagas Mimir’s Well, s. 285 ve 425, Lulu Publishing, Morrisville 2010 / Shannon Eric Denton – Mark Bloodworth, Odin, s. 4 – 7, ABDO Publishing, Edina 2011

⁽⁶⁸⁷⁾: Hélène Adeline Guerber, Myths of Northern Lands Narrated with Special Reference to Literature and Art, s. 199, Dodo Publishing, Londra 2007 / Adolfo Zavaroni, Mead and Aqua Vitae: Functions of Mímir, Oðinn, Viðofnir and Svipdagr, Amsterdamer Beiträge zur älteren Germanistik, cilt 61, s. 82, Editions Rodopi BV, Leiden 2006 / Jan de Vries, Altgermanische Religionsgeschichte, cilt 2, s. 321, De Gruyter Verlag, Berlin & Leipzig 1937 / Rudolf Simek, Lexikon der Germanischen Mythologie, s. 48 ve 497, Kröner Verlag, Stuttgart 2006 / John Lindow, Handbook of Norse Mythology. S. 74, ABC – CLIO Publishing, Santa Barbara 2001 / Karl Wolf-Morgenländer, Ragtag, kitabın tümü, Clarion Books, Boston & New Yok 2009

⁽⁶⁸⁸⁾: Ursula Dronke, The Poetic Edda, cilt 2, s. 112 – 114, Oxford University Press, Oxford 1997 / Jan de Vries, Kleine Schriften, s. 112 – 132, De Gruyter Verlag, Berlin & New York 1965 / Jan de Vries, Altnordisches Etymologisches Wörterbuch, s. 167, Brill Publishing, Leiden 1977 / Kirsten Seaver, Maps, Myths and Men, s. 247 – 253, Stanford University Press, Stanford 2004 / Rudolf Simek, Altnordische Kosmographie, s. 186 – 188, 195 – 196, 205, 325 ve 507, De Gruyter Verlag, Berlin & New York 1990 / James Robert Enterline, Erikson, Eskimos & Columbus, s. 58, 99 – 100, 109 ve 302, Johns Hopkins University Press, Baltimore & Londra 2002 / Lukas Rösli, Topographien der Eddischen Mythen, s. 11, 66 ve 88 – 89, Francke Verlag, Tübingen 2015 / Lois H. Gresh, The Fan’s Guide to the Spiderwick Chronicles, s. 87 – 88, St. Martin’s Griffin Publishers, New York 2007 / Sonia Steiner-Welz, Runenkunde – Die Welt der Germanen, s. 7, Reinhard Welz Vermittler Verlag, Mannheim 2005 / Bela Brogyanyi – Thomas Krömmelbein, Germanic Dialects: Linguistic and Philological Investigations, s. 471 – 474 ve 486 – 488, John Benjamins Publishing, Amsterdam & Philadelphia 1986 / The Ásatrú Edda, s. 1 – 3, 14, 267, 270 – 271, 281, 307, 351 ve 375, iUniverse Publishing, New York & Bloomington 2009

⁽⁶⁸⁹⁾: Snorri Sturluson, Prosa-Edda: Gylfaginning, cilt 4, s. 15, Philipp Reclam Verlag, Stuttgart 1997 / Rudolf Simek, Lexikon der Germanischen Mythologie, s. 301, Kröner Verlag, Stuttgart 2006 /

⁽⁶⁹⁰⁾: Snorri Sturluson, age / Rudolf Simek, age, s. 290

⁽⁶⁹¹⁾: Heilan Yvette Grimes, The Norse Myths, s. 4, Hollow Earth Publishing, Boston 2010 / John Halsted – Paul O’Daid, Tiivistelmä, s. 3 – 4, Abela Publishing, Londra 2009 / Virginia Schomp, The Norsemen, s. 37, University of California Press, Berkeley 2008 / Lois H. Gresh, The Fan’s Guide to the Spiderwick Chronicles, s. 88, St. Martin’s Griffin Publishers, New York 2007 / Rachel S. McCoppin, The Lessons of Nature in Mythology, s. 33, McFarland & Company Publishers, Jefferson 2015 / Jarich G. Oosten, The War of the Gods, s. 37, Routledge Publishing, Londra 2015 / Graham Taylor, Discovering the Book of Changes – A Journey, s. 13, Paragon Publishing, Trowbridge 2012

⁽⁶⁹²⁾: Friedrich Majer, Allgemeines Mythologisches Lexicon aus Original-Quellen, cilt 1, s. 218, Verlage des Landes, Industrie, Comptoirs, Weimar 1803 / Friedrich Majer, Mythologische Dichtungen und Lieder der Skandinavier, s. 243, Carl Cnobloch Verlag, Leipzig 1818

⁽⁶⁹³⁾: Geir Zoëga, A Concise Dictionary of Old Icelandic, s. 345, University of Toronto Press, Toronto 2004 / Rudolf Simek, Dictionary of Northern Mythology, s. 259 ve 262, D. S. Brewer Publishing, Suffolk 2007 / Harald Bjordvand – Fredrik Otto Lindeman, Våre Arveord, s. 856 – 857, Novus Publishing, 2007 / John Lindow, Norse Mythology – A Guide to Gods, Heroes, Rituals and Beliefs, s. 73 – 74, 115 ve 254 – 257, Oxford University Press, Oxford 2001 / Ursula Dronke, The Poetic Edda, cilt 2, s. 18, Oxford University Press, Oxford 1997 / Andy Orchard, Dictionary of Norse Myth and Legend, s. 13 ve 43, Cassel Publishing, Londra 1997 / Carolyne Larrington, The Poetic Edda, s. 3, 9 – 13, 46 – 49, 139 ve 265 – 269, Oxford University Press, Oxford 1999 / Henry Adams Bellows, The Poetic Edda – The Mythological Poems, s. 22 – 23, Dover Publication, Mineola 2004 / Jesse Byock, The Prose Edda, s. 36, 42 ve 70 – 78, Penguin Books, Londra 2005 / Sven B. Jansson, Runes in Sweden, s. 141 ve 152, Gidlund Förlag, Stockholm 1987 / John Hunter – Ian Ralston, The Archaeology of Britain: An Introduction from the Upper Palaeolithic to the Industrial Revolution, s. 200, Routledge Publishing, New Yok 1999 / Geraldine Barnes – Margaret Clunies Ross, Old Norse Myths, Literature and Society, Richard N. Bailey, “Scandinavian Myth on Viking-period Stone Sculpture in England”, s. 15 – 23, University of Sydney Press, Sydney 2002 / David M. Wilson, Anglo-Saxon Art – From the Seventh Century to the Norman Conquest, s. 149 – 150, Overlook Press, New York 1984 / Mindy McLeod – Bernard Mees, Runic Amulets and Magic Objects, s. 145, Boydell Press, Suffolk 2006

⁽⁶⁹⁴⁾: Karen Rhea Nemet-Nejat, Daily Life in Ancient Mesopotamia, s. 179, 185 – 189 ve 201 – 203, Greenwood Publishing, Santa Barbara 1998 / Gwendolyn Leick, A Dictionary of Ancient Near Eastern Mythology, s. 7 – 8 ve 85, Routledge Publishing, New York 1998 / Gwendolyn Leick, The Babylonians – An Introduction, s. 96 – 100, Routledge Publishing, New York 2003 / Jeremy Black – Anthony Green, Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia – An Illustrated Dictionary, s. 34, 44 – 45, 52, 93 – 98, 102 – 109, 130– 135, 174 ve 182 – 184, The British Museum Press, Londra 1992 / David Leemings, The Oxford Companion to World Mythology, s. 21, Oxford University Press, Oxford 2009 / Samuel Noah Kramer, Sumerian Mythology – A Study of Spiritual and Literary Archievement in the Third Millennium B.C., s. 32 – 33, 41, 72 – 75, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 1961 / Samuel Noah Kramer, The Sumerians – Their History, Culture and Character, s. 122 – 123 ve 180, University of Chicago Press, Illinois 1963 / J. A. Coleman – George Davidson, The Dictionary of Mythology – An A-Z on Themes, Legends and Heroes, s. 108, Arcturus Publishing, Londra 2015 / Dina Katz, The Image of the Underworld in Sumerian Sources, s. 403, CDL Press, Bethesda 2003 / Roy Willis, World Mythology, s. 62, Metro Books, New York 2012 / Stephanie Dalley, Myths from Mesopotamia – Creation, the Flood, Gilgamesh and Others, s. 112 – 113 ve 156 – 159, Oxford University Press, Oxford 1989 / James B. Pritchard, The Ancient Near East – An Anthology of Texts and Pictures, s. 33 – 35, Princeton University Press, Princeton 2010 / Miriam van Scott, The Encyclopedia of Hell: A Comprehensive Survey of the Underworld, s. 187, St. Martin’s Griffin & Thomas Dunne Books, New York 1998 / Jean Puhvel, Comparative Mythology, s. 25 – 30, Johns Hopkins University Press, Baltimore 1987 / Ronald H. Fritze, Invented Knowledge: False History, Fake Science and Pseudo-Religions, s. 212 – 214, Reaktion Books, Londra 2009 / Ronald H. Fritze, Egyptomania – A History of Fascination, Obsession and Fantasy, s. 292, Reaktion Books, Londra 2016

⁽⁶⁹⁵⁾: EtimolojiTurkce.com, Dev Kelime Kökeni, https://www.etimolojiturkce.com/kelime/dev

⁽⁶⁹⁶⁾: John M’Clintock – James Strong, Cyclopædia of Biblical, Theological and Ecclesiasticial Literature, s. 181, Harper & Brothers Publishers, New York 1894 / Jereme Zimmerman, Make Mead Like a Viking, s. 7, Chelsea Green Publishing, White River Junction 2015 / Patricia M. Lafayllve, A Practical Heathens’s Guide to Asatru, s. 88, Llewellyn Publications, Woodbury 2013

⁽⁶⁹⁷⁾: Rudolf Simek, Dictionary of Northern Mythology, s. 115 – 116, 154, 252, 305 ve 375 – 376, D. S. Brewer Publishing, Suffolk 2007 / Ursula Dronke, The Poetic Edda, cilt 2, s. 7 – 19, Oxford University Press, Oxford 1997 / Carolyne Larrington, The Poetic Edda, s. 34, 56 – 58 ve 269, Oxford University Press, Oxford 1999 / John Lindow, Norse Mythology – A Guide to Gods, Heroes, Rituals and Beliefs, s. 179 ve 321, Oxford University Press, Oxford 2001 / Anthony Faulkes, Edda, s. 17 – 19, 34, 54 ve 146, Everyman’s Library Publishing, Londra 1995 / Hilda Roderick Ellis Davidson, The Lost Beliefs of Northern Europe, s. 69 ve 170, Routledge Publishing, New York 1993 / Ken Dowden, European Paganism – The Realities of Cult from Antiquity to the Middle Ages, s. 72, Routledge Publishing, New York 2000

⁽⁶⁹⁸⁾: Paul Henri Mallet, Northern Antiquities, s. 411 ve 491, Blackwell Publishing, Londra 1847 / Barbara Hannah, The Archetypal Symbolism of Animals, s. 183 – 184, Chiron Publishing, Wilmette 2006 / Alexander Porteous, The Forest in Folklore and Mythology, s. 191 – 192, Dover Publishing, Mineola & New York 2002

⁽⁶⁹⁹⁾: August Schrader, Germanische Mythologie, s. 91 – 92 ve 211, Schroeder Verlag, Berlin 1843 / Annie Keary, The Heroes of Asgard, s. 10 – 11, Macmillan Publishers, Londra 1907 / Harry Eilenstein, Die Nornen – Die Götter der Germanen, cilt 30, s. 10 – 16, 27, 59 – 67, 153 – 164, 218 – 220, 240 – 247, 287 – 290 ve 304 – 317, BoD – Books on Demand, Norderstedt 2011 / Franziska Rehlinghaus, Die Semantik des Schicksals, s. 35 – 36, Vandenhoeck & Ruprecht Verlag, Göttingen 2015

⁽⁷⁰⁰⁾: Karren Jolly – Catharina Raudvere – Edward Peters, Witchcraft and Magic in Europe, cilt 3, s. 96 – 99, The Attlone Press, Londra 2002 / Folke Ström, Nordisk Hedendom, s. 144, Gumperts Förlag, Göteborg 1961

⁽⁷⁰¹⁾: Detlev Ellmers, Germanische Religionsgeschichte – Quellen und Quellenprobleme, cilt 5, s. 100, De Gruyter Verlag, Berlin 1992

⁽⁷⁰²⁾: Kai Merten, Färöische Religionsgeschichte, cilt 4, s. 67, LIT Verlag, Berlin 2017

⁽⁷⁰³⁾: Gro Steinsland – Preben Meulengracht Sørensen, Menneske og Makter i Vikingenes Verden, s. 71, Universitetsforlaget, Oslo 1994

⁽⁷⁰⁴⁾: Jan de Vries, Altgermanische Religionsgeschichte, s. 305, 447 ve 519, De Gruyter Verlag, Berlin 1970 / Åke Ström – Harald Biezais, Germanische und Baltische Religionen, s. 107 ve 235 – 238, Kohlhammer Verlag, Stuttgart 1975 / Margaret Clunies Ross, A History of Odl Norse Poetry and Poetics, s. 48, Brewer Publishing, Woodbridge 2005 / Walter Baetke, Wörterbuch zur Altnordischen Prosaliteratur, s. 59 ve 206, Akademie – Verlag, Berlin 2005

⁽⁷⁰⁵⁾: Detlev Ellmers, Germanische Religionsgeschichte – Quellen und Quellenprobleme, cilt 5, s. 98, De Gruyter Verlag, Berlin 1992

⁽⁷⁰⁶⁾: Gro Steinsland, Norrøn Religion, s. 344 – 346, Pax Forlag, Oslo 2005

⁽⁷⁰⁷⁾: Alexandra Persch, Blodoffer, Drikkelag og Frække Sange, s. 124, iCapelle Forlag, Oslo 2004 / Detlev Ellmers, Germanische Religionsgeschichte – Quellen und Quellenprobleme, cilt 5, s. 99, De Gruyter Verlag, Berlin 1992

⁽⁷⁰⁸⁾: Folke Ström, Nordisk Hedendom, s. 157, Gumperts Förlag, Göteborg 1961 / Uwe Ecker, Feiern wie die Wikinger – Blót und Bodh in Eddas und Sagas, s. 84, BoD – Books on Demand, Norderstedt 2014 / Snorre Sturlesons, Norske Kongers Sagaer, s. 138, Christiania (Kopenhag) 1838

⁽⁷⁰⁹⁾: Bente Holmér, Om Sakrale Sted- og Personnavne, Nordisk Hedendom, Oslo 1991 / Folke Ström, Nordisk Hedendom, s. 149, Gumperts Förlag, Göteborg 1961

⁽⁷¹⁰⁾: Gro Steinsland, Norrøn Religion, s. 343 – 346, Pax Forlag, Oslo 2005

⁽⁷¹¹⁾: Folke Ström, Nordisk Hedendom, s. 160, Gumperts Förlag, Göteborg 1961 / Heather O’Donoghue, From Asgard to Valhalla, kitabın tümü, I. B. Tauris Publishing, New York 2010

⁽⁷¹²⁾: Eduardo Germán Hughes Galeano, Los Hijos de Los Dias, “Junio 28: El Infierno” bölümü, Siglo España Editorial, Madrid 2012

⁽⁷¹³⁾: İbrahim Sediyani, Vikingler Selam Durdu Ben Âşık Olunca İskandinavya’ya – 15, Sediyani Seyahatnamesi, cilt 10, bölüm 15 (Danimarka, İsveç ve Norveç gezisi), 23 Ağustos 2017

⁽⁷¹⁴⁾: age

⁽⁷¹⁵⁾: age

⁽⁷¹⁶⁾: Hilda Roderick Ellis Davidson, Gods and Myths of Northern Europe, s. 17, Penguin Books, Londra 1990

⁽⁷¹⁷⁾: Timothy Insoll, The Oxford Handbook of the Archaeology of Ritual and Religion, Anders Andrén, “Old Norse and Germanic Religion”, s. 847, Oxford University Press, Oxford 2011

⁽⁷¹⁸⁾: Britt-Mari Näsström, Fragments of the Past: How the Study Old Norse Religion, Scripta Instituti Donneriani Aboensis, sayı 17, s. 177 – 179, Åbo 1999

⁽⁷¹⁹⁾: Dan Henry Andersen, Nazimyter – Blodreligion og Dødskult i Det Trejde Rige, s. 65 – 67, Aschehoug Forlaget, Kopenhag 2007

⁽⁷²⁰⁾: Thomas D. Schwartz, The National Socialist Stand on Christianity, The Barnes Review, s. 55 – 57, Kasım – Aralık 1999, Washington 1999 / Ernst Pipper, Alfred Rosenberg: Hitlers Chefideologe, s. 44 – 46, Blessing Verlag, Münih 2005 / Nicolas Goodrick-Clarke, Die Okkulten Wurzeln des Nationalsozialismus, s. 132, Marix Verlag, Wiesbaden 2007 / Wolfgang Benz, Handbuch des Antisemitismus, cilt 5: “Örgütler”, Jan Philipp Pomplun, “Thule-Gesellschaft”, s. 597, De Gruyter Verlag, Berlin 2012

⁽⁷²¹⁾: Thule, Grönland’da bir adanın ve yerleşimin ismidir ve bugün ada üzerinde ABD’ye ait Thule Hava Üssü bulunmaktadır.

⁽⁷²²⁾: Thule Tarikatı’nın kurucusu olan Nazi lideri Rudolf von Sebottendorf, 10 Aralık 1965 tarihinde İstanbul’un Üsküdar semtinde hayata gözlerini yummuştur.

⁽⁷²³⁾: Timothy Insoll, The Oxford Handbook of the Archaeology of Ritual and Religion, Anders Andrén, “Old Norse and Germanic Religion”, s. 847, Oxford University Press, Oxford 2011

⁽⁷²⁴⁾: Nicolas Goodrick-Clarke, The Occult Roots of Nazism: Secret Aryan Cults and Their Influence on Nazi Ideology, I. B. Tauris Publishing, New York 1993

⁽⁷²⁵⁾: Jörn Staecker, s. 89, Thor’s Hammer: Symbol of Christinization and Political Delusion, Lund Archaeological Review, sayı 5, s. 89 – 104, Lund 1999

⁽⁷²⁶⁾: Nicolas Goodrick-Clarke, Black Sun: Aryan Cults, Esoteric Nazism and the Politics of Identity, New York University Press, New York 2002

⁽⁷²⁷⁾: İbrahim Sediyani, Vikingler Selam Durdu Ben Âşık Olunca İskandinavya’ya – 15, Sediyani Seyahatnamesi, cilt 10, bölüm 15 (Danimarka, İsveç ve Norveç gezisi), 23 Ağustos 2017

⁽⁷²⁸⁾: Chris Webster, Vikings and their Origins, s. 9 – 11, Folens Publishing, 1993 / Rudolf Simek, Dictionary of Northern Mythology, s. 333 ve 371, D. S. Brewer Publishing, Suffolk 2007 / Gary L. Hauck, Exploring Humanities Around the World, s. 139, iUniverse Publishing, Bloomington 2008 / Richard R. Losch, The Many Faces of Faith, s. 53, William B. Eerdmans Publishing, Cambridge 2001 / Mary Pope Osborne, Favorite Norse Myths, s. 83, Scholastic Publishing, New York 2001

⁽⁷²⁹⁾: age / age / age / age / age

⁽⁷³⁰⁾: Evelyn Dorothy Oliver – James R. Lewis, Angels A to Z, s. 107 ve 191, Visible Publishing, Detroit 2008 / James T. Shipman – Jerry D. Wilson – Charles A. Higgins, An Introduction to Physical Science, s. 436, Brooks & Cole Publishing, Boston 2013

⁽⁷³¹⁾: David Crystal, The Cambridge Encyclopedia of the English Language, cilt 6, s. 25, Cambridge University Press, Cambridge 2001

⁽⁷³²⁾: age

⁽⁷³³⁾: İbrahim Sediyani, Vikingler Selam Durdu Ben Âşık Olunca İskandinavya’ya – 10, Sediyani Seyahatnamesi, cilt 10, bölüm 10 (Danimarka, İsveç ve Norveç gezisi), 14 Temmuz 2017

⁽⁷³⁴⁾: Harry Eilenstein, Der Donnergott Thor – Die Götter der Germanen, cilt 17, s.420, BoD – Books on Demand, Norderstedt 2017 / James Proctor, Faroe Islands, s. 52 ve 77, Bradt Travel Guides Publishing, Chalfont St. Peter 2013

⁽⁷³⁵⁾: İbrahim Sediyani, Adını Arayan Coğrafya, s. 99 – 100, Özedönüş Yayınları, İstanbul 2009

⁽⁷³⁶⁾: Harry Eilenstein, Der Donnergott Thor – Die Götter der Germanen, cilt 17, s.420, BoD – Books on Demand, Norderstedt 2017

⁽⁷³⁷⁾: Mrs. Gore, The Story of a Royal Favourite, s. 81, Harper & Brothers Publishers, New York 1846 / John Lindow, Norse Mythology – A Guide to Gods, Heroes, Rituals and Beliefs, s. 24, 30, 36 ve 136,  Oxford University Press, Oxford 2001

⁽⁷³⁸⁾: Wladyslaw Duczko, Viking Rus, s. 10 – 11, Brill Publishers, Leiden 2009

⁽⁷³⁹⁾: Else Roesdahl, The Vikings, Penguin Books, Londra 1999 / Thomas Dunlap, The Roman Empire and Its Germanic Peoples, s. 21, University of California Press, Berkeley & Los Angeles 1997

⁽⁷⁴⁰⁾: Katherine Holman, Historical Dictionary of the Vikings, s. 273, The Scarecrow Pres, Lanham & Oxford 2003

⁽⁷⁴¹⁾:  Jasmine Idun Tova Lyman, Viking Age Graves in Iceland, s. 4,  University of Iceland, Reykjavik 2007 / Pamela J. Crabtree, Medieval Archaeology: An Encyclopaedia, “Vikings” maddesi, s. 510, Routledge Publishing, Londra 2001 / Else Roesdahl, The Vikings, s. 20 ve 70, Penguin Books, Londra 1999 / Phillip Pulsiano – Kirsten Wolf, Medieval Scandinavia: An Encyclopedia, 2. 238 – 239, Taylor & Francis Publishing, Londra 1993

     SEDİYANİ SEYAHATNAMESİ

     CİLT 10