Si escupes en el cielo, caerá en tu cabello.
(Gökyüzüne tükürürsen, saçlarına düşer.)
Arjantin atasözü
Arjantin’in kalbi başkent Buenos Aires’te, Buenos Aires’in kalbi de şehrin tam merkezindeki Cumhuriyet Meydanı (İsp. Plaza de la República)’nda atıyor.
Burası, tarihte bugünkü Arjantin bayrağının ilk dalgalandırıldığı yer olduğu için, tarihî bir öneme sahip. Gezi arkadaşım sevgili Yaşar kardeşimle Arjantin gezimize ilk buradan başlamamız da, bu yüzden.
Plaza de la República’da başlıyoruz, Buenos Aires gezimize.
Şehrin hatta ülkenin kalbi burada atıyor ama, Arjantin bizim ikimizin de hayatımız boyunca gelip görmek istediğimiz, hayâllerimizdeki bir ülke olduğu için, bizim kalbimiz de heyecandan küt küt atıyor.
Bakalım bu on günlük gezimiz nasıl geçecek ve neler neler göreceğiz?..
Hava güzel olunca, ismi “Güzel Hava” (= Buenos Aires) olan şehir de insan kaynıyor tabiî. Buenos Aires sokakları, parkları, meydanları cıvıl cıvıl.
Bir seyyah olarak, gezdiğim ülkelerin adaları, denizleri, gölleri ve nehirleri kadar şehirleri de önemli benim için. Hele metropolleri, başkentleri, pay-i tahtları. Her sokağında ayrı bir dünya, her semtinde ayrı bir evren vardır çünkü.
Daha önce;
Konyalı Yasin Pala ile Pakistan’ın Rawalpindi şehrini…
Edirne – Havsalı Tahsin Gökgöz ile Çekya’nın Mariánské Lážne şehrini…
Şanlıurfa – Siverekli Mehmet Kâmil Gelgör ile Arnavutluk’un başkenti Tiran’ı…
Sivas – Zaralı Murat Kantarcı ile Makedonya’nın Ohri şehrini…
Mardin – Midyatlı Doğan Özlük ile İran’ın İsfahan şehrini…
Erzincan – Çayırlılı Ali Ayçil ile Kenya’nın başkenti Nairobi’yi…
Kırşehirli Salih Baran ile Bangladeş’in başkenti Dakka’yı…
Aşkabatlı Mekan Ataniyazov ile Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat’ı…
Elazığ – Karakoçanlı Basri İpek ile Belçika’nın Anvers şehrini…
Bitlisli Fırat Erol ile Danimarka’nın başkenti Kopenhag’ı…
Adıyaman – Besnili Şükrü Duran ile Norveç’in başkenti Oslo’yu gezerken büyük keyif almıştım.
Bakalım aynı keyfi, Muş – Vartolu Yaşar Gülen ile Arjantin’in başkenti Buenos Aires’i gezerken de alabilecek miyim?..
Buenos Aires’i gezmeye, hem şehrin hem de ülkenin kalbi olan Cumhuriyet Meydanı (İsp. Plaza de la República) ve bu meydanın tam ortasına dikilmiş olan Obelisco adlı uzun beyaz dikilitaşın önünde başlıyoruz.
Buenos Aires’in kalbi olan Cumhuriyet Meydanı (İsp. Plaza de la República), San Nicolás mahallesinde, kentin üç ana arterinin kesiştiği noktada yer alıyor. Bunlar; Corrientes Caddesi (İsp. Avenida de Corrientes), kısaca Kuzey Diagonal (İsp. Diagonel Norte) olarak da anılan Roque Sáenz Peña Caddesi (İsp. Avenida Roque Sáenz Peña) ve dünyanın en geniş 2. caddesi olup geçen bölümde siz sevgili gönüldaşlarımıza tanıttığımız 9 Temmuz Caddesi (İsp. Avenida 9 de Julio).
Meydanın bulunduğu San Nicolás mahallesi, adını, bir zamanlar tam burada bulunan ama meydanın inşâsı için 1936’da yıkılan San Nicolás de Bari Kilisesi’nden alıyor. Ki bu kilise, tarihî önemdeydi: Bugünkü Arjantin bayrağı, ilk kez burada dalgalanmıştı. 23 Ağustos 1812 tarihinde.
Böylesine tarihî ve sembolik bir önemi olan o kiliseyi hangi akla hizmet yıktılar bilmiyorum ama (Jesus cezalarını verecek), onun külleri üzerinde şu anki Cumhuriyet Meydanı ve göğe doğru uzanan 67, 5 m uzunluğunda bir dikilitaş, Obelisco bulunuyor.
Meydan, Arjantin’i canlandıran birkaç LED ve Neón ekrânla çevrili.
San Nicolás de Bari Kilisesi, artık Buenos Aires’te bulunmayan tek sömürge kilisesidir. Sömürgecilikten kalma ve sömürgeciliğin sembolü olan diğer tüm kiliseler şehrin çeşitli noktalarında halen ayakta olup, Cennet’ten arsa satmaya devam ediyorlar.
Eski Yunan azîzi ve piskoposu olup “Noel Baba” karakterine ilham kaynağı olan kişi olduğu düşünülen Barili (veya Myralı) Azîz Nikólaos (270 – 345)’un adını taşıyan bu kilise, 1733 tarihinde kurulmuştu. Buenos Aires bölgesi içindeki San Isidro mıntıkasının “kâşifi” olarak kabul edilen ve 1716’da Buenos Aires’in yöneticiliğini yapan İspanyol siyasetçi ve askerî komutan Domingo de Acassuso (1658 – 1727)’nun emriyle kurulan ve kendisinin yapımını görmeden öldüğü bu kilisenin uzun ve düz bir cephesi vardı, pencereleri yoktu.
Kilise kurulduğunda, 1733, arazi oldukça bataklıktı. Mahalle kalabalıktı ve halkı çok fakirdi. Bütün sokakları hayvanların pisliğiyle kokuyordu. Böyle bir ortamda “dîn hizmeti” vermeye başlayan kilise, her tarafı pislik içindeki mahallede “Temizlik imândandır” vaazları veriyor, fakir ve bir lokma ekmeğe muhtaç insanlara Cennet’te türlü türlü ziyafetler, envai çeşit meyveler ve şarap akan ırmaklar vaadediyor, çoluk çocuklarıyla sokakta yatan binlerce evsiz aileye Cennet’te altın kaplamalı köşkler ayarlıyordu.
1750 yılında uzun ve acılı bir yolculuk yaparak Şili’den gelen, kısa adı O.S.C.Cap olan Zavallı Clara’nın Kızkardeşlerinin Ebedî İbadet Nişanı (İsp. Orden de Las Hermanas Clarisas Capuchinas) adlı Katolik kadın cemaatine mensup rahibeler buraya gelerek ilk manastırlarını kurdular. Ve lakin sadece üç yıl burada yaşadılar. Buranın çok pis bir yer olduğunu ve bu yüzden daha fazla kalamayacaklarını söyleyip 1753 yılında ayrıldılar; başka bir bölgedeki San Juan Bautista Kilisesi’ne transfer oldular. (Bizim Anadolu kadınları olsaydı, üç hafta içinde mahalleyi temizleyip mis gibi yaparlardı. Bunlar da kadın mı be?..)
1862 yılında San Nicolás de Bari Kilisesi’nin papazı olan Eduardo O’Gorman Ximénez (1827 – 1901), sokaklarda yatıp kalkan aç ve kimsesiz, yetim çocuklar için “Yetimlerin İlticası” (İsp. Asilo de Huétfanos) adlı bir aşevi kurdu. Yetim çocukların barınma ve beslenme ihtiyaçlarını karşılamaya çalıştı.
1888 yılında Buenos Aires Belediye Başkanı Francisco Seeber (1841 – 1913), şehir merkezinin içinde geniş bir yol yapmayı planlar. Yolun, kuzeyden güneye geçen ve ikisini birbirine bağlayan bir arter gibi olması umuluyordu. Buenos Aires’teki dünyaca meşhur 9 Temmuz Caddesi (İsp. Avenida 9 de Julio)’nin yapılması fikri, bu şekilde ortaya atılır.
Caddeye ilk başlarda “Ayohúma” ismi verilmesi düşünülüyordu. Bu, bugünkü Arjantin, Uruguay ve Bolivya topraklarını kapsayan ve Tarija olarak adlandırılan coğrafyanın oluşturduğu bir eyalet olan Gümüş Nehir Birleşik Eyaletleri (İsp. Provincias Unidas del Río de la Plata) ya da diğer adıyla Güney Amerika Birleşik Eyaletleri (İsp. Provincias Unidas de Sudamérica) birlikleri (bayrağı da bugünkü Arjantin bayrağı ile aynıydı) ile Cumhuriyetçiler (İsp. Republiquetas) adlı birliğin ortaklaşa hareket ederek işgalci İspanya güçlerine karşı bugünkü Bolivya topraklarında 14 Kasım 1813 tarihinde verdikleri Ayohúma Savaşı (İsp. La Batalla de Ayohúma)’nın adıdır. Bu savaş Arjantin’in “kurtuluş savaşı” olup, bundan sonra ülke bağımsızlığını kazanmıştır.
Yolun yapım fikrini ortaya attıktan (1888) bir yıl sonra şehrin belediye başkanı olan ancak bu makamda sadece iki yıl kalan (1889 – 90) Francisco Seeber’den sonra, bu plan uzun bir süre pratiğe aktarılmaz. Proje, ancak 1912 yılında çıkartılan 8855 sayılı yasayla kabul edilir.
Projenin uygulanması için 25 milyon altın Peso (Türk parasıyla 347 ayakkabı kutusu) tutarında bir krediye ihtiyaç vardı. Bu paranın % 90’ının yerel yönetim, % 10’unun da “azîz milletimiz” tarafından ödenmesi kararlaştırıldı.
İlgili yasa kabul edildikten sonra, dönemin Buenos Aires Belediye Başkanı Joaquín Samuel del Corazón de Jesús de Anchorena Riglos (1876 – 1961), bu projeyi, 9 Temmuz 1816 tarihinde bağımsızlığını kazanmış olan Arjantin Cumhuriyeti’nin bağımsızlığının 100. yıldönümü olan 1916 tarihine yetiştirmek ve 9 Temmuz 1916 günü açılışı gerçekleştirmek için kendisini var gücüyle bu işe adar. Buenos Aires Belediyesi, caddenin geçeceği alanda bulunan (ve dolayısıyla yıkılacak olan) tüm binaları sahiplerinden satın almıştır. Belediye, her birinin girişinde “Mülk Allah’ındır” yazan bu binalar için sahiplerine 50 milyon Peso ödemiştir.
Bununla birlikte, belediye bu büyüklükteki inşaat girişimlerini sürdürülebilir ve düzenli bir şekilde ilerletmek için yasal araçlar ve yeterli finansman ile yeterince donatılmamıştı. Kamulaştırmalar kademeli ve alternatif bir şekilde gerçekleştirildi, öyle ki eldeki işlerin tamamlanmasında yavaş kalındı. Bu, belediye hazinesine ağır bir yük getirdi. Bu gerileme, merkez bölgedeki bina gelişmeleri üzerinde de olumsuz etki yarattı. Birçok bina yıkıldı veya terkedildi. Proje, I. Dünya Savaşı (1914 – 16)’nın patlak vermesi ve Belediye Başkanı Anchorena’nin istifası, ardından 1915’te Belediye Müşavirliği’nin kapatılması ile gerçekleşecek olan ilk demokratik seçimlerin yaklaşması ile daha da ağırlaşan, büyük oranlarda siyasî ve finansal bir kriz yarattı.
Malî kriz geçtikten sonra, dönemin Arjantin Devlet Başkanı Augustín Pedro Justo Rolón (1876 – 1943) – ki kendisi aslen Arjantinli değil Uruguaylı’dır – ve hükûmeti, 2 Şubat 1536 tarihinde kurulmuş olan Buenos Aires şehrinin kuruluşunun 400. yıldönümü olan 1936 tarihine yetiştirmek ve 2 Şubat 1936 günü açılışı gerçekleştirmek için kendilerini var güçleriyle bu işe adarlar.
Yapılmak istenen Plaza de la República adlı meydan için, tarihî bir öneme sahip olan, Arjantin bayrağının ilk dalgalandırıldığı mekân olan San Nicolás de Bari Kilisesi yıkılır.
Meydanın tasarımı, Arjantinli mimar Alberto Prebisch (1899 – 1970)’e ait.
Ancak meydanın ortasına nasıl bir anıtın yapılıp dikileceğine başlarda karar verilemiyordu. İlk başlarda halka, kavşağın ortasına kısa süre önce ölen Arjantin Devlet Eski Başkanı Juan Hipólito del Salgrado Corazón de Jesús Yrigoyen Alem (1852 – 1933)’in heykelinin dikileceği duyurulmuştu. Ancak 1936 yılında Buenos Aires Belediye Başkanı Mariano de Vedia y Mitre (1881 – 1958), mimar Alberto Prebisch’i, pek detaylı bir plan yapmadan, 60 gün içinde meydanın ortasına bir dikilitaş dikmek üzere görevlendirdi. Bu aceleci karar ilk başlarda tepki çekti ama karar hızlı biçimde uygulamaya konuldu.
Yüksekliği 67, 5 m olup her bir tarafında birer tane olmak üzere dört pencereye sahip olan Obelisco adlı bu uzun beyaz dikilitaş, şehirdeki protestoların merkezi oldu. Halk bu “ucube” yapıya karşı çıkıyordu ama dikilitaş sapasağlam ayakta kaldı.
1936 yılında yapımı tamamlanan ve 1937’de açılışı yapılan Plaza de la República (Cumhuriyet Meydanı), 1962 yılında gerçekleştirilen genişletme çalışmalarıyla şu anki büyüklüğüne ve boyutlarına kavuşturuldu.
Meydanın tam ortasında, başkent Buenos Aires’in sembolü olan, bütün kartpostallarda resmedilen Obelisco adlı uzun beyaz dikilitaş bulunuyor. Obelisco, 1536 yılında kurulan Buenos Aires’in kuruluşunun 400. yıldönümü anısına dikilmiş ve Arjantin bayrağının tarihte ilk dalgalandırıldığı yere dikilmiş bir anıttır.
Arjantin’in başkenti Buenos Aires, 2 Şubat 1536 tarihinde İspanyol sömürgeci (onlar “kaşif” diyorlar) Pedro de Mendoza y Luján (1487 – 1537) tarafından “Puerto de Nuestra Señora Santa María del Buen Ayre” ismiyle kurulmuştur ki, şehrin bu ilk ismi, “Sevgili Bakire Annemiz Meryem’in Güzel Hava Limanı” anlamına gelmektedir. Burada kastedilen, elbette ki Hz. İsa (as)’nın annesi Hz. Meryem (as)’dir.
Buenos Aires’in 400 yaşına girdiği 1936 yılında Plaza de la República (Cumhuriyet Meydanı) inşâ edilince, Buenos Aires Belediye Başkanı Vedia y Mitre, mimar Alberto Prebisch’i, pek detaylı bir plan yapmadan, 60 gün içinde meydanın ortasına bir dikilitaş dikmek üzere görevlendirmişti. 20 Mart 1936’da yapımına başlanan Obelisco’nun inşaatı çok kısa bir süre içinde, 23 Mayıs günü bitirildi. İnşaat işini de, Alman inşaat şirketleri olan G. E. O. P. E., Siemens Bauunion ve Grün & Bilfinger üstlenmişti.
Bu anıt, Obelisco, 4 hafta gibi kısa bir zaman zarfında tasarlanıp yapılmıştır. İnşaat sadece 31 gün sürmüştür ve 157 işçi çalışmıştır.
O zamanki parayla 200.000 Peso’ya mal olan inşaat için 680 m³ beton ve ülkenin ortasındaki Córdoba ilinden getirtilen 1360 m² beyaz taş kullanılmıştır.
Ancak inşâ edildikten sonra bu anıt, çeşitli protestoların ve kitlesel itirazların odağı olmuştur. Yapılıp meydana dikildikten üç yıl sonra, Haziran 1939’da, belediye bünyesindeki İstişare Konseyi (İsp. Concejo Delibarante), 3’e karşı 23 oyla çıkarttığı 10251 sayılı kararla, “Dikilitaş’ın ekonomik maliyeti, estetik yönden şehrin dokusuna yakışmayışı ve halkın yoğun protestoları nedeniyle kamu güvenliğini tehdit etmesi” gibi gerekçelerle yıkım emri verdi. Ancak bu karar, Buenos Aires Belediye Başkanı Arturo Domingo Goyeneche (1877 – 1940) tarafından veto edildi, Dikilitaş (Obelisco) yine sapasağlam ayakta kaldı.
Bu anıt kentin ana simgesi olup çeşitli kültürel etkinliklerin ve diğer organizasyonların gerçekleştirildiği bir mekân. Ayrıca dünyada yaşanan gelişmelere yönelik mesajlar vermek ve “çağa tanıklık yapmak” amacıyla da kullanıldığı görülmüştür.
25 – 26 Aralık 1973’te Noel ağacı olarak dekore edilmiştir.
1975 yılında Arjantin Devlet Başkanı Maria Estela Martínez Cartas Isabel de Perón (1931 – halen hayatta) liderliğindeki Peronist hükûmet tarafından Obelisco çevresine halka şeklinde dönen “El Silencio es Salud” (Sessizlik Sağlıktır) ve “Mantenga Limpia Buenos Aires” (Buenos Aires’i Temiz Tutun) sloganları asıldı. İkincisi değil ama birinci söz, pekçok tartışmaya ve farklı yorumlamalara sebep oldu. “El Silencio es Salud” (Sessizlik Sağlıktır) ibaresi her ne kadar resmî kaynaklar tarafından, ileri düzeyde gürültü çıkartan araç sürücülerine trafikte daha yavaş hareket etmelerini tembihleyen bir uyarı olduğu beyan edildiyse de, halk tarafından bu söz, Arjantinliler’e siyasî görüşlerini ifade etmekten kaçınmalarını tembihleyen “subliminal bir mesaj” olarak yorumlandı.
Özellikle 1980’li yıllardan başlayarak, Obelisco siyasî veya graffiti odaklı birçok vandalizme maruz kalmıştır. 1980’lerde aktivist bir grup tarafından üst pencerelerinden anıta boya döküldü ve bu da kent yönetiminin 1987 yılında anıtın etrafını çitle çevirmesine neden oldu. Bu davranış önceleri tepki toplamışsa da sonraları vandalizmi azaltarak doğruluğunu ispatlamıştır.
1998 yılında dünya çapındaki çevre hareketi olan Greenpeace aktivistleri meydanda büyük bir gösteri düzenlediler ve Obelisco’ya “Salven el Clima” (İklimi Kurtar) yazan büyükçe bir pankart astılar.
1 Kasım 2005 tarihinde kısa adı CEPRARA olan Arjantin Cumhuriyeti Boyama ve Restorasyon Endüstrisi (İsp. Cámara de Empresarios Pintores y Restauraciones Afines de la República Argentina) tarafından finanse edilecek kapsamlı bir restorasyon olacağı duyuruldu ve anıt restore edildi.
1 Aralık 2015 tarihinde, “Dünya AIDS Günü”nü anmak amacıyla 67, 5 m uzunluğundaki Obelisco’nun üzeri aynı büyüklükte ve pembe renkte dev bir prezervatifle kaplandı. Arjantin’in başkenti Buenos Aires’in sembolü olan ve bir bağımsızlık anıtı hüviyetindeki bu dev anıtın “erkek cinsellik organı” yerine konulması, halkın hem tepkisine hem de alay etmesine sebep oldu.
Arjantin’deki son diktatörlük rejimi olan ve askerî darbe ile işbaşına gelen Arjantin Devlet Başkanı Jorge Rafael Videla (1925 – 2013)’nın zamanında, Eylül 1976’da bir dizi genç öğrencinin zorla kaçırılması, işkence ve tecavüze uğraması, cinayete kurban edilmesi ve izlerinin kaybedilmesi gibi acıların ismi olan “Kurşunkalemler Gecesi” (İsp. La Noche de los Lápices)’ni hatırlamak ve acısını unutturmamak amacıyla bu trajik hadisenin 30. yıldönümü olan Eylül 2006’da Obelisco, dev bir kurşunkaleme dönüştürüldü.
20 Eylül 2007’de, Arjantin ile Almanya arasındaki 150 yıllık ikili ilişkileri anmak üzere, Obelisco’nun üzeri bu iki ülkenin 60 m²’lik bir kumaşla yapılmış bayraklarıyla kaplandı. (NOT: Arjantin ile Almanya arasındaki ilişkiler çok güçlüdür ve 150 yıllık bir geçmişi vardır. Uzmanlar, 2019’da benim Arjantin’de geçirdiğim 10 günlük süre içinde bu “ikili ilişkiler”in farklı boyutlar kazandığını kaydetmektedirler.)
2018 yılında Plaza de la República ve Obelisco, 2018 Yaz Gençlik Olimpiyatları’nın açılış törenine evsahipliği yaptı.
2019 yılında ise seyyah, gazeteci, araştırmacı, yazar, şair, fotoğrafçı, çevre aktivisti, hayvan hakları aktivisti, düşünür, filozof, dönerci, aşçı, pizza ve lahmacun ustası, işçi, işsiz, fabrika işçisi, depo çalışanı, temizlik elemanı, inşaat amelesi, garson, bulaşıkçı, sigortacı, kamyon şoförü, seyyar satıcı, tabelacı, çöpçü, hamal, futbolcu, satranç oyuncusu, film yapımcısı, mütercim, edebiyatçı, dilbilimci, İslam âlimi, dînler uzmanı, coğrafyacı, tarihçi, sosyolog, arkeolog ve aynı zamanda mamoste olan İbrahim Sediyani bu meydanı ziyaret etti.
Obelisco adlı bu beyaz dikilitaş, 67 m 50 cm uzunluğundadır. Tepesine kadar olan ana kısım 64 m, geri kalan üst kısım ise 3, 5 m. Dikilitaşın ucu ise keskindir.
İçine girip yukarıya doğru yürünebilir özellikte olan dikilitaşın içinde 206 basamak bulunuyor. Bu basamaklardan çıkıp, en üstte her birinde bir pencere bulunan dört ayrı pencereden şehre kuşbakışı bakabilirsiniz. Ama bende “yükseklik korkusu” olduğu için, bunu yapmadım tabiî.
Dikilitaşın altında, Arjantin Cumhuriyeti’nin 24 siyasî bölümünü (23 il ve 1 başkent) simgeleyen 24 adet kalkan vardır. Bu alt kısım güzel bir çimenlik ile süslenmiş, Arjantin bayrağının dalgalandığı bir direk ile taçlandırılmıştır.
Obelisco adlı dikilitaşın her yüzünde bilgi amaçlı bir yazı bulunuyor.
Bir yüzünde şu yazı var:
