Padomā ko var pazaudēt, tad tu tiksi pāri, ko jūs vēl neesat ieguvis.
(Neleri kaybedebileceğinizi düşünün, o zaman anlarsınız, neleri elde edebileceğinizi.)
Leton atasözü
Letonya’nın başkenti Riga (Let. Rīga)’da yürüyerek yaptığımız gezi tüm güzellikleriyle devam ediyor.
Gezi arkadaşlarım sevgili Nedim Yeşilyurt ağabey ve sevgili Ali Sayan ile birlikte 1991 Yılı Barikatlar Meydanı (Let. 1991. Gada Barikāžu Laukums)’ndan ayrıldıktan sonra “Smilšu Iela” (Kum Caddesi) adlı yola giriyoruz ve yalnızca 321 m’lik bu yol üzerinde biraz yürüyünce, karşımıza Toz Kulesi (Let. Pulvertornis) çıkıyor.
Eski ismi Kum Kulesi (Let. Smilšutornis) olan Toz Kulesi (Let. Pulvertornis), 17. yy’dan kalma müstahkem bir barut deposudur ve Riga şehir surlarının bir parçasıdır. Bir zamanlar savunma amaçlı inşâ edilmiş olan Riga surlarının önemli bir unsuruydu ve doğuya açılan ana yolun kapılarını korurdu.
Kırmızı kiremit renginde olan kulenin yan duvarları dairesel biçimde olup, görüntüsü oldukça güzeldir.
Eskiden bugünkü Toz Kulesi’nin yerinde, 14. yüzyılda inşâ edilen Kum Kulesi vardı. Kule ilk olarak 1330 yılında Kum Kulesi (Let. Smilšutornis) olarak isimlendirilmiştir. Bu isimlendirme, kulenin karşısındaki kum tepelerinden kaynaklanmaktaydı. Kuleye giriş yerden 5 m yukarıdaydı ve binaya sadece dar bir merdivenle girilebiliyordu.
1621 yılındaki İsveç saldırısı sırasında kulenin bodrumu yıkıldı.
1650’de kule yıkılıp yeniden restore edildi. Yatay kesitte, kule at nalı şeklindeydi. Bazı yerlerde kulenin şehir tarafındaki duvarları 3 m kalınlığında ve ahşaptan yapılmıştı; zirâ o dönemde tuğlalar pahalı bir yapı malzemesiydi.
Kulenin duvarlarında, İkinci Kuzey Savaşı (1655 – 60)’nın anısına inşâ edilmiş top mermilerini hâlâ görebilirsiniz.
Kum Kulesi böylece 17. yy’da yıkılmış, bugün hâlâ korunmuş olan Toz Kulesi (Let. Pulvertornis) aynı yere inşâ edilmiştir.
Kulenin çapı 14 m 30 cm, yüksekliği 25 m 50 cm, duvar kalınlığı ise yaklaşık 3 m’dir.
Kulenin barut stoklarını tutması gerekiyordu. Kulede 11 top vardı ve bir “top yakalayıcı” kuruldu. 5. ve 6. katlar arasında üç kat meşe ve çam kütüklerinden oluşan 1 m kalınlığında tavan döşendi.
Daha sonra burada bir hapishane kuruldu, içinde işkence odaları da vardı ve silahlar 1883’e kadar burada saklandı.
Şehrin surlarının yıkılmasından sonra kule terkedilmiş ve orada güvercinler yaşamıştır.
1892 yılında bir Alman – Baltık öğrenci birliği olan ve başkent Riga’da İlkbahar 1875 – Sonbahar 1930 tarihleri arasında faaliyet gösteren Rubonia, kulede bir manastır kurmak için izin almak üzere şehir yönetim kuruluna başvurdu. Kurul, gerekli onarımlar için gereksinimleri belirledi ve yılda 1 Ruble sembolik kira belirledi. Kuleyi temizledikten sonra, öğrenciler o zamanlar çok büyük miktarda olan 612 Altın Ruble için güvercin gübresi sattılar. Alman – Baltık mimar Hermann Otto Hilbig (1860 – 1939)’in projesine göre, bir tahta duvar yerine bir tuğla cephe duvarı inşâ edildi, sivri bir çatı döşendi ve kule modern bir görünüme kavuşturuldu. Toz Kulesi, bir kongre bölgesi olarak Alman – Baltık öğrenci birliği Rubonia’ya hizmet etti. Ancak Rubonia, I. Dünya Savaşı (1914 – 18) sırasında, Riga Politeknik Enstitüsü (Let. Rīgas Politehnisko Institūtuile) ile birlikte Rusya’nın başkenti Moskova (Rus. Москва [Moskva])’ya taşındı.
1916 yılından itibaren Toz Kulesi, Letonya Tüfek Alayı Müzesi (Let. Latviešu Strēlnieku Pulku Muzeju)’ni barındırmaya başladı.
1917’de Riga bombalandığında müze boşaltıldı. Haziran 1919’da yeniden restore edildi. Haziran 1921’de ise halka açıldı.
Toz Kulesi, 1937 – 40 yılları arasında yeniden yapılandırıldı. Bu yeniden yapım çalışmalarının bir parçası olarak, 1916’da kurulmuş olan Letonya Tüfek Alayı Müzesi kaldırılıp, yerine 1937’de Letonya Savaş Müzesi (Let. Latvijas Kara Muzeju) kuruldu ki, müze halen faal olup ziyaretçilere açıktır.
Letonya Savaş Müzesi’nin mimarı Artūrs Galindoms (1894 – 1966)’tur. İç tasarımı ise R. Legzdiņš (? – ?)’e aittir. Müze, Letonya Savaş Bakanlığı tarafından desteklenmiştir.
Letonya’nın Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği (SSCB)’ne katılımından sonra, yeni siyasî görüşlere uymayan bu müze kapatıldı, ancak sergiler şehrin diğer müzelerine ve arşivlerine aktarıldı. Kızılordu’ya teslim edilen müze, 15 Ocak 1941’de Sovyet idaresi tarafından kapatıldı.
Müze binası, 1945 – 53 yılları arasında Riga Nahimov Nagal Denizcilik Okulu’na evsahipliği yaptı. 1957 – 90 yılları arasında da Sovyet ideolojisi bakış açısıyla düzenlenen Letonya SSC Devrim Müzesi olarak kullanıldı. Bu süredeki varlığı boyunca müze, koleksiyonları için değerli temsilî Sovyet eserleri topladı.
Sovyetler Birliği’nde 1985 yılında iktidara gelen Mihail Sergeeviç Gorbaçëv (1931 – halen hayatta)’in başlattığı, “Glasnostı” (Açıklık) ve “Perestroyka” (Yeniden Yapılanma) denilen ve 6 yıl süren reformların ardından 1991 yılının sonunda Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) resmen dağılır. 8 Aralık 1991’de SSCB bünyesindeki Rusya’nın başkanı Borís Nikoláeviç Élitsin (1931 – 2007), Ukrayna’nın başkanı Leoníd Makároviç Kravçúk (1934 – halen hayatta) ve Beyaz Rusya’nın başkanı Stanisláv Stanislávoviç Şuşkéviç (1934 – halen hayatta), Beyaz Rusya’nın başkenti Minsk’te biraraya gelerek Sovyetler Birliği”ni dağıtan anlaşmayı imzaladılar. Ancak 12 Aralık 1991’de Yüksek Sovyet Meclisi’nde yapılan oylamada anlaşmanın onaylanması reddedildi. Sovyet Anayasası’na göre birliğin dağıtılması ancak Yüksek Sovyet Meclisi’nin yetkisindeydi. Buna rağmen Élitsin (Yeltsin)’in baskısı üzerine SSCB Devlet Başkanı Gorbaçëv, 25 Aralık 1991’de görevinden istifa ettiğini açıkladı. Aynı gün geceyarısı Moskova’daki devlet başkanlığı özel kompleksi Kremlin’de dalgalanan kızıl ve orak – çekiçli SSCB bayrağı indirilerek yerine tarihî ve millî Rusya bayrağı çekildi. Böylece 20. yy’ın büyük bölümüne damgasını vuran, dünyanın en güçlü iki devletinden biri olan SSCB, 25 Aralık 1991’de resmen tarihe karıştı.
SSCB’nin dağılmasıyla beraber, birliğin içindeki bağımsız olan 15 cumhuriyetten 12’si biraraya gelerek Bağımsız Devletler Topluluğu (Rus. Содружество Независимых Государств [Sodrujestvo Nezavisimıh Gosudarstv])’nu oluşturdu. Ancak bu birliğe katılmaya yanaşmayıp tam bağımsızlığını ilan etme yoluna giden ülkeler de oldu. Buna ilk cesaret eden ülkeler, Avrupa’nın kuzeydoğusundaki, SSCB’nin kuzeybatısındaki üç küçük ülke, Baltık Denizi kıyısında olmalarından ötürü “Baltık Ülkeleri” olarak anılan Estonya, Letonya ve Litvanya oldular.
1 Mart 1991’de bağımsızlığını ilan eden Litvanya, SSCB’den ayrılan ilk ülke olmuştur. 20 Ağustos 1991’de bağımsızlığını ilan eden Estonya, SSCB’den ayrılan ikinci ülke olmuştur. Bir gün sonra, 21 Ağustos 1991’de bağımsızlığını ilan eden Letonya da SSCB’den ayrılan üçüncü ülke olmuştur. SSCB bünyesindeki diğer cumhuriyetler de takip eden süreçte bu üç küçük ama cesur cumhuriyetin yolunu takip ederek bağımsızlıklarını ilan etmiş ve tarihe karışan SSCB’den ayrılmışlardır.
21 Ağustos 1991 itibariyle dünya haritasında yeni bir ülke vardır artık: Letonya Cumhuriyeti (Let. Latvijas Republika)…
Letonya’nın bağımsızlığından sonra gerçek kimliğine yeniden kavuşan müze, 11 Haziran 1990 tarihinde tekrardan Letonya Savaş Müzesi (Let. Latvijas Kara Muzeju) oldu.
1997 yılından bu yana müze, Uluslararası Savaş Tarihi Derneği üyesidir. 29 Ekim 1998’den bu yana da “Letonya Anıt Listesi”nde 6570 numarasıyla tescil edilmiştir.
Letonya Savaş Müzesi, Letonya birliklerinin ve savaş temalarının sergilenmesine adanmış askerî bir müzedir. Günümüzde müdireliğini Aija Fleija (? – halen hayatta)’nın yaptığı müzenin koleksiyonunda yaklaşık 25 bin 400 eser bulunuyor. Bunlar; çeşitli etkileyici topçu aletleri, el silahları, çıplak silahlar, mermiler ve el bombaları, üniformalar, kasklar, madalyalar, belgeler ve fotoğraflar, çoğaltma barınakları, hastane ekipmanları, toplama kampı mahkumlarına ait fotoğraf ve eşyalar gibi pekçok eseri kapsıyor.
Giriş tüm ziyaretçiler için ücretsizdir. Fuayede küçük bir müze dükkânı bulunmakta.
Ben savaşlara karşı olduğum için, Ali Bey beleş yerlere gitmediği için, Nedim Abi de karanlıktan korktuğu için, müzenin içine girmedik.
Müzenin önündeki Trokšņu Iela (Gürültü Caddesi)’nden Torņa Iela (Kule Caddesi)’ne, ordan da yine yürüyerek Jēkaba Iela (Yakub Caddesi)’ya çıkıyor, sonra tekrar sağa dönerek Klostera Iela (Manastır Caddesi)’ya giriyoruz ve işte, sadece Riga’nın değil tüm Letonya’nın yönetildiği binanın önündeyiz: “Saeima”.
“Saeima” yani Letonya Cumhuriyeti Parlamentosu.
Nasıl ki Almanya Parlamentosu’nun ismi “Bundestag”, Danimarka Parlamentosu’nun ismi “Folketing”, İsveç Parlamentosu’nun ismi “Riksdag”, İzlanda Parlamentosu’nun ismi “AlÞingi”, Pakistan Parlamentosu’nun ismi “Meclisê Şûra”, İsrail Parlamentosu’nun ismi “Knesset”, Türkiye Parlamentosu’nun ismi “Ahır” ise, Letonya Parlamentosu’nun ismi de “Saeima”dır.
“Saeima”, Letonca’da “Toplanma”, “Toplantı”, “Konsey” demek. Letonca’da “gitmek” fiilinin karşılığı “ei”dir. Parlamentonun ismi, Letonca’da “birbirinin ardından gitmek” anlamına gelen “sa ei ma” ifadesinden doğmuştur.
Nisbî seçim sistemi ile seçilen 100 milletvekilinden oluşan meclis, % 5 seçim barajını aşan partilerin temsilcilerinden oluşuyor. 4 yılda bir genellikle Ekim ayının ilk Cumartesi günü yapılan seçimlerin sonuncusu 6 Ekim 2018’de gerçekleştirilmişti. Bir sonraki seçim – Almanya veya Rusya işgal etmezse – 2022’de yapılacak.
Milletvekilleri 5 seçim bölgesinden birini temsil etmek için seçilir: Riga (30 milletvekili), Vidzeme (27 milletvekili), Zemgale (15 milletvekili), Latgale (15 milletvekili) ve Kurzeme (13 milletvekili).
Seçimlerde 18 yaşını doldurmuş her Letonya vatandaşı oy kullanabilir. 21 yaşını doldurmuş her Letonyalı da meclise seçilebilir. Açık oylama ile Saeima, 100 milletvekilinin en az 51’inin oyuyla Letonya Cumhurbaşkanı’nı seçer. Letonya Cumhurbaşkanı’nın ise “besle kargayı oysun gözünü” misali Saeima’yı görevden alma ve erken seçim yaptırma hakkı vardır.
Ben siyasete ilgi duymadığım için, Ali Bey ulus devletlere karşı olduğu için, Nedim Abi de sadece âhiret hayatı için çalıştığı için, parlamento binasına girmedik.
“Politika”, Yunanca bir kelime ve “Çok yüzlülük” demek (poli: çok; tika: yüz). “Parlamento” ise İtalyanca bir kelime ve “Konuşulan yer” demek.
Eh yani; sonuçta parlamentolar, “İkiyüzlü insanların biraraya gelip yalanlarını konuştukları binalar”…
sediyani@gmail.com
SEDİYANİ SEYAHATNAMESİ
CİLT 12
FOTOĞRAFLAR:
Eski ismi Kum Kulesi (Let. Smilšutornis) olan Toz Kulesi (Let. Pulvertornis), 17. yy’dan kalma müstahkem bir barut deposudur ve Riga şehir surlarının bir parçasıdır. Bir zamanlar savunma amaçlı inşâ edilmiş olan Riga surlarının önemli bir unsuruydu ve doğuya açılan ana yolun kapılarını korurdu. (LETONYA)
Kulenin çapı 14 m 30 cm, yüksekliği 25 m 50 cm, duvar kalınlığı ise yaklaşık 3 m’dir. (LETONYA)
Toz Kulesi, 1937 – 40 yılları arasında yeniden yapılandırıldı. Bu yeniden yapım çalışmalarının bir parçası olarak, 1916’da kurulmuş olan Letonya Tüfek Alayı Müzesi kaldırılıp, yerine 1937’de Letonya Savaş Müzesi (Let. Latvijas Kara Muzeju) kuruldu ki, müze halen faal olup ziyaretçilere açıktır.
Giriş tüm ziyaretçiler için ücretsizdir. Fuayede küçük bir müze dükkânı bulunmakta.
Ben savaşlara karşı olduğum için, Ali Bey beleş yerlere gitmediği için, Nedim Abi de karanlıktan korktuğu için, müzenin içine girmedik. (LETONYA)
Müzenin önündeki Trokšņu Iela (Gürültü Caddesi)’nden Torņa Iela (Kule Caddesi)’ne, ordan da yine yürüyerek Jēkaba Iela (Yakub Caddesi)’ya çıkıyor, sonra tekrar sağa dönerek Klostera Iela (Manastır Caddesi)’ya giriyoruz ve işte, sadece Riga’nın değil tüm Letonya’nın yönetildiği binanın önündeyiz: “Saeima”.
“Saeima” yani Letonya Cumhuriyeti Parlamentosu. (LETONYA)
Nasıl ki Almanya Parlamentosu’nun ismi “Bundestag”, Danimarka Parlamentosu’nun ismi “Folketing”, İsveç Parlamentosu’nun ismi “Riksdag”, İzlanda Parlamentosu’nun ismi “AlÞingi”, Pakistan Parlamentosu’nun ismi “Meclisê Şûra”, İsrail Parlamentosu’nun ismi “Knesset”, Türkiye Parlamentosu’nun ismi “Ahır” ise, Letonya Parlamentosu’nun ismi de “Saeima”dır.
“Saeima”, Letonca’da “Toplanma”, “Toplantı”, “Konsey” demek. Letonca’da “gitmek” fiilinin karşılığı “ei”dir. Parlamentonun ismi, Letonca’da “birbirinin ardından gitmek” anlamına gelen “sa ei ma” ifadesinden doğmuştur. (LETONYA)
Nisbî seçim sistemi ile seçilen 100 milletvekilinden oluşan meclis, % 5 seçim barajını aşan partilerin temsilcilerinden oluşuyor. 4 yılda bir genellikle Ekim ayının ilk Cumartesi günü yapılan seçimlerin sonuncusu 6 Ekim 2018’de gerçekleştirilmişti. Bir sonraki seçim – Almanya veya Rusya işgal etmezse – 2022’de yapılacak. (LETONYA)
Milletvekilleri 5 seçim bölgesinden birini temsil etmek için seçilir: Riga (30 milletvekili), Vidzeme (27 milletvekili), Zemgale (15 milletvekili), Latgale (15 milletvekili) ve Kurzeme (13 milletvekili).
Seçimlerde 18 yaşını doldurmuş her Letonya vatandaşı oy kullanabilir. 21 yaşını doldurmuş her Letonyalı da meclise seçilebilir. Açık oylama ile Saeima, 100 milletvekilinin en az 51’inin oyuyla Letonya Cumhurbaşkanı’nı seçer. Letonya Cumhurbaşkanı’nın ise “besle kargayı oysun gözünü” misali Saeima’yı görevden alma ve erken seçim yaptırma hakkı vardır.
Ben siyasete ilgi duymadığım için, Ali Bey ulus devletlere karşı olduğu için, Nedim Abi de sadece âhiret hayatı için çalıştığı için, parlamento binasına girmedik. (LETONYA)
Saeima, 23 Ekim 2019