Pat garākais ozols neaudzē savu virsotni.
(En uzun meşe bile zirvesini geçemez.)
Leton atasözü
Letonya Cumhuriyeti’nin parlamentosu olan “Saeima”yı ziyaret ettikten sonra, Riga şehir gezimize devam ediyoruz.
Gezi arkadaşlarım, Çanakkale – Bigalı sevgili Nedim Yeşilyurt ağabey ve Şanlıurfa – Birecikli sevgili Ali Sayan ile birlikte yürüyerek yaptığımız bu gezi oldukça verimli ve öğretici geçiyordu.
Jēkaba Iela (Yakub Caddesi) adlı sokağı 200 m kadar daha adımladıktan sonra sağa dönüp Mazā Pils Iela (Küçük Kale Caddesi) adlı sokağa giriyoruz. Bu sokak üzerinde yaptığımız 10 dakikalık yürüyüş de bizi Pils Laukums (Kale Meydanı) adlı yola ve meydana çıkarıyor.
Letonya’nın başkenti Riga’nın en önemli sembollerinden biri olan Riga Kalesi (Let. Rīgas Pils), işte tüm heybeti ve görkemiyle karşımızda duruyor. Kalenin hemen karşısında ise bu coğrafyanın can damarı olan 1020 km uzunluğundaki Daugava Nehri akıyor.
Her ne kadar Nedim abinin gözünde Çanakkale’deki Kilitbahir Kalesi’nden, Ali’nin gözünde Şanlıurfa’daki Urfa Kalesi’nden, benim gözümde de Elâzığ’daki Harput Kalesi’nden daha güzel ve muhteşem bir kale olamaz ise de, Riga Kalesi’nin de kendine ait bir güzelliği ve ihtişamı var, tabiî ki.
– Yahu Riga Kalesi ha Riga Kalesi dedikleri bu mu? Bizim Urfa Kalesi’nin yanında lafı bile olmaz, diyor Ali.
– Hehey, sen bizim Kilitbahir Kalesi’ni görmediğin için böyle konuşuyorsun! Asıl kale bizde, diye itiraz ediyor Nedim abi.
– Ya arkadaşlar siz neyin tartışmasını yapıyorsunuz? Kale demek Harput demektir. Bilmiyorsanız UNESCO’ya sorun size Harput’u anlatsın, diyorum ben de.
Hem kavga ediyor hem gülüşüyoruz…
Daugava Nehri kıyısında tüm heybetiyle duran Riga Kalesi (Let. Rīgas Pils), Letonya’nın başkenti Riga (Let. Rīga)’nın en önemli sembollerinden biri.
Kale aynı zamanda Letonya Cumhurbaşkanı’nın ikametgâhıdır. Ülkenin şu anki cumhurbaşkanı, Egils Levits (1955 – halen hayatta). Kale ayrıca çeşitli müzelere de evsahipliği yapmakta.
Kale 1330 yılında, Riga ve Livonya ordusu arasında yaşanan çatışma sonrası yapılan anlaşmanın temelinde inşâ edilmiştir. Livonya İç Savaşı (1297 – 1330) sonrası Rigalılar, şehir merkezindeki Beyaz Taş Kalesi’nin savaşta kötü bir biçimde hasar görmesi ve harabeye dönmesi üzerine, Kutsal Rûh Manastırı’nın arazisi üzerinde bugünkü Riga Kalesi’ni yapmışlardır.
1330 yılında yapılan kale, 1497 – 1515 yılları arasında yenibaştan inşâ edildi. Orijinal kale, dikdörtgen bir avluyu çevreleyen ve köşelerinde dört dikdörtgen kulesi olan üç katlı bir binaydı. Dikdörtgen şekilde inşâ edilen kale, üç katlıdır. Her köşede birer tane olmak üzere dört dikdörtgen kulesi bulunuyor. Kale 1484 yılında yıkıldıktan sonra, askerî teknolojinin son gelişmelerinin ardından 1515’te yuvarlak şekilde iki kule ile değiştirilmiştir.
28 Kasım 1561 tarihinde Litvanya’nın bugünkü başkenti Vilnius’ta Livonya ordusu, Alman ordusu, Polonya güçleri, Letonya güçleri ve Litvanya güçleri arasında imzalanan Vilnius Antlaşması’ndan sonra kale Litvanya’ya ait olmuştu. 1569 yılında da Polonya – Litvanya kalesi oldu.
1621 tarihinde İsveçliler tarafından kalenin ele geçirilmesi üzerine 1641’de kaleye eklemeler yapıldı. Kale, şehirdeki İsveç yönetiminin Vidzeme genel valilelerin ikametgâhı olarak kullanılmaya başlandı. Kale, neredeyse sürekli yapım aşamasında olduğu 17. yy’da büyük bir gelişme yaşadı. 1682’de kalenin içinde cephanelik düzenlendi. 17. yy planlarına göre, kale aslında her tarafta su bariyerleri ile çevriliydi.
1783 yılında kalenin cephanesi yıkılmış, içinde bir mahkeme salonu ve bir ev yapılmış, diğer imar çalışmaları da aksamadan devam etmiştir.
Riga şehri 18. yy’ın başlarında Rus İmparatorluğu’nun egemenliği altına girdikten sonra, Riga Kalesi, şehir yönetimini elinde bulunduran ve Çarlık Rusyası’na bağlı olan Riga Valiliği’nin ikametgâhı oldu.
Rus İmparatorluğu sırasında, kalenin cephaneliği mevcut doğu ekine dönüştürüldü. 1860’larda sosyal bilimler organizasyonları da kaleye girdi. Baltık Eski Eserler ve Tarih Araştırmacıları Derneği (Let. Baltijas Senatnes un Vēstures Pētītāju Biedrībai) ve Riga Vatandaşları Pratik Edebiyat Derneği (Let. Rīgas Pilsoņu Literāri Praktiskajai Biedrībai) gibi dernekler için tesisler kuruldu. Riga Kalesi, bu müzeler için ana adres olmuştu.
Letonya Bağımsızlık Savaşı (Let. Latvijas Neatkarības Karš) sırasında, 1919 yazında Riga Kalesi’nin kulesinde Letonya bayrağı dalgalandırılmıştır. Letonya başkanlığı ve başbakanlığı çalışma ve temsil toplantıları Riga Kalesi’nde düzenlendi. Cumhurbaşkanı, kalenin kuzey kesiminde, eski Genel Vali’nin binasında mülk aldı. İlk serbest devlet başkanları kalede çalıştı ve yaşadı.
1921’de Leton mimarlar ve süsleme sanatçıları Eižens Laube (1880 – 1967) ve Ansis Cīrulis (1883 – 1942), tesislerin iç mekânını süsleyip kalenin iç mimarisine yeni bir imaj kazandırdılar.
1938 yılında Letonya Cumhurbaşkanı ilk kez kalede ikamet etmeye başlamıştır. Mimar ve süsleme sanatçısı Eižens Laube, Cumhurbaşkanı Kārlis Augusts Vilhelms Ulmanis (1877 – 1942) için kalenin iç dizaynını modernleştirmiş, çalışma alanlarını yeniden tasarlamış ve en yüksek kale kulesini inşâ etmiştir. Üç Yıldız Kulesi (Let. Trīs Zvaigžņu Torni)’ni, cumhurbaşkanı için bir çalışma ofisi ve bir de çeşitli tören, balo gibi etknliklerin yapılması için festival salonu yapmıştır.
Letonya’nın 1940 yılında Sovyet orduları tarafından işgal edilip Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği (SSCB)’ne dahil edilmesinden sonra, Letonya SSC Halk Komiserleri Konseyi, kaledeki eski Başkanlık Sarayı’na yerleşti.
Ocak 1941’de konsey, Riga Kalesi’ni “Sosyalist cumhuriyetin öncülerine” teslim etmeye karar verdi ve Şubat 1941’de kalenin kuzey kısmına kısaca Sovyet Piyoner Birliği olarak anılan Vladimir İlıiç Lenin Öncü Birliği (Rus. Всесоюзная Пионерская Организация Имени Владимир Ильич Ленина [Vsesoyuznaya Pionerskaya Organizaçiya İmeni Vladimir İlıiç Lenina]) yerleşti.
1952 yılında, Letonya SSC Öncü Sarayı, Riga İşçi Temsilcileri Konseyi İcra Komitesi’ne teslim edildi ve kale de Riga Öncü Kalesi adını aldı.
Sovyetler Birliği’nde 1985 yılında iktidara gelen Mihail Sergeeviç Gorbaçëv (1931 – halen hayatta)’in başlattığı, “Glasnostı” (Açıklık) ve “Perestroyka” (Yeniden Yapılanma) denilen ve 6 yıl süren reformların ardından, 11 Kasım 1988 günü Letonya ulusal bayrağı kale kulesinde yeniden dalgalanmaya başlamıştır.
1991 yılının sonunda Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) resmen dağılır. 8 Aralık 1991’de SSCB bünyesindeki Rusya’nın başkanı Borís Nikoláeviç Élitsin (1931 – 2007), Ukrayna’nın başkanı Leoníd Makároviç Kravçúk (1934 – halen hayatta) ve Beyaz Rusya’nın başkanı Stanisláv Stanislávoviç Şuşkéviç (1934 – halen hayatta), Beyaz Rusya’nın başkenti Minsk’te biraraya gelerek Sovyetler Birliği”ni dağıtan anlaşmayı imzaladılar. Ancak 12 Aralık 1991’de Yüksek Sovyet Meclisi’nde yapılan oylamada anlaşmanın onaylanması reddedildi. Sovyet Anayasası’na göre birliğin dağıtılması ancak Yüksek Sovyet Meclisi’nin yetkisindeydi. Buna rağmen Élitsin (Yeltsin)’in baskısı üzerine SSCB Devlet Başkanı Gorbaçëv, 25 Aralık 1991’de görevinden istifa ettiğini açıkladı. Aynı gün geceyarısı Moskova’daki devlet başkanlığı özel kompleksi Kremlin’de dalgalanan kızıl ve orak – çekiçli SSCB bayrağı indirilerek yerine tarihî ve millî Rusya bayrağı çekildi. Böylece 20. yy’ın büyük bölümüne damgasını vuran, dünyanın en güçlü iki devletinden biri olan SSCB, 25 Aralık 1991’de resmen tarihe karıştı
SSCB’nin dağılmasıyla beraber, birliğin içindeki bağımsız olan 15 cumhuriyetten 12’si biraraya gelerek Bağımsız Devletler Topluluğu (Rus. Содружество Независимых Государств [Sodrujestvo Nezavisimıh Gosudarstv])’nu oluşturdu. Ancak bu birliğe katılmaya yanaşmayıp tam bağımsızlığını ilan etme yoluna giden ülkeler de oldu. Buna ilk cesaret eden ülkeler, Avrupa’nın kuzeydoğusundaki, SSCB’nin kuzeybatısındaki üç küçük ülke, Baltık Denizi kıyısında olmalarından ötürü “Baltık Ülkeleri” olarak anılan Estonya, Letonya ve Litvanya oldular.
1 Mart 1991’de bağımsızlığını ilan eden Litvanya, SSCB’den ayrılan ilk ülke olmuştur. 20 Ağustos 1991’de bağımsızlığını ilan eden Estonya, SSCB’den ayrılan ikinci ülke olmuştur. Bir gün sonra, 21 Ağustos 1991’de bağımsızlığını ilan eden Letonya da SSCB’den ayrılan üçüncü ülke olmuştur. SSCB bünyesindeki diğer cumhuriyetler de takip eden süreçte bu üç küçük ama cesur cumhuriyetin yolunu takip ederek bağımsızlıklarını ilan etmiş ve tarihe karışan SSCB’den ayrılmışlardır.
21 Ağustos 1991 itibariyle dünya haritasında yeni bir ülke vardır artık: Letonya Cumhuriyeti (Let. Latvijas Republika)…
Letonya’nın bağımsızlığından sonra, 1994 yılından başlayarak Riga Kalesi yeniden Letonya Cumhurbaşkanlığı’nın resmî konutu olmuştur. Kalenin bir kısmı da müze ve çeşitli kültür kurumlarına evsahipliği yapmakta.
2012 – 16 yılları arasında yapılan tadilatlar esnasında, 20 Haziran 2013 tarihinde binada yapılan tadilat sırasında kalede gece saatlerinde büyük bir yangın çıktı. Kalede çalışan işçiler akşam saat 18:45’te paydos etmiş, yangın da üçbuçuk saat sonra, saat 22:21’de çıkmıştır. Yangın, kalenin önemli oranda zarar görmesine neden oldu. Can kaybının yaşanmadığı olayda, operasyon sırasında bir itfayeci dumandan zehirlenerek hastaneye kaldırıldı. İtfaiye ekiplerinin yaptığı operasyonla yangının karşısı alınsa da, binanın üçüncü, dördüncü ve çatı katında toplam 3200 m²’lik alan ciddi biçimde tahribata uğradı. Daha sonra olay yerini ziyaret eden dönemin Letonya Cumhurbaşkanı Andris Bērziņš (1944 – halen hayatta), olayı “ulusal felâket” olarak nitelendirdi. Yaşanan olay sonucu yapı toplam 27, 3 milyon Lat maddî zarar gördü. Yangın ancak ertesi günün ikindi vakti, 21 Haziran’da saat 14:21’de tamamıyla söndürülebilmiştir.
Kalenin doğu uzantısının restorasyonu 2015 sonunda tamamlandı. 22 Ağustos 2016 günü de Letonya Yeni Cumhurbaşkanı Raimonds Vējonis (1966 – halen hayatta), restore edilmiş çalışma yerine yerleşti.
Letonya’nın başkenti Riga’nın en önemli ve görkemli sembollerinden biri olan Riga Kalesi, 4 katlıdır.
Kalenin çevresinde birkaç kez yeraltı geçidi kalıntıları bulunmuştur.
Riga Kalesi’nin hemen silüetinin altında 11. Novembra Krastmala (11 Kasım Bendi) adlı anayol akıyor ve bu coğrafyanın can damarı olan 1020 km uzunluğundaki Daugava Nehri de hemen ardında, araçların vızır vızır geçtiği o işlek ve geniş yola paralel akıyor.
Nehir sularını görünce, üçümüz de çocuk gibi suya doğru koşuyoruz.
Nedim abi çocukluğunda Çanakkale Boğazı’na koştuğu gibi, Ali çocukluğunda Fırat Nehri’ne koştuğu gibi, ben de çocukluğumda Peri Çayı’na koştuğum gibi, aynı çocuksu heyecanla Daugava Nehri kıyısına geliyoruz.
Suyun yanındayız. Selam veriyoruz.
Alıyor selamımızı, su.
sediyani@gmail.com
SEDİYANİ SEYAHATNAMESİ
CİLT 12
FOTOĞRAFLAR:
Letonya’nın başkenti Riga’nın en önemli sembollerinden biri olan Riga Kalesi (Let. Rīgas Pils), işte tüm heybeti ve görkemiyle karşımızda duruyor. Kalenin hemen karşısında ise bu coğrafyanın can damarı olan 1020 km uzunluğundaki Daugava Nehri akıyor. (LETONYA)
Her ne kadar Nedim abinin gözünde Çanakkale’deki Kilitbahir Kalesi’nden, Ali’nin gözünde Şanlıurfa’daki Urfa Kalesi’nden, benim gözümde de Elâzığ’daki Harput Kalesi’nden daha güzel ve muhteşem bir kale olamaz ise de, Riga Kalesi’nin de kendine ait bir güzelliği ve ihtişamı var, tabiî ki. (LETONYA)
Kale aynı zamanda Letonya Cumhurbaşkanı’nın ikametgâhıdır. Ülkenin şu anki cumhurbaşkanı, Egils Levits (1955 – halen hayatta). Kale ayrıca çeşitli müzelere de evsahipliği yapmakta. (LETONYA)
Kale 1330 yılında, Riga ve Livonya ordusu arasında yaşanan çatışma sonrası yapılan anlaşmanın temelinde inşâ edilmiştir. Livonya İç Savaşı (1297 – 1330) sonrası Rigalılar, şehir merkezindeki Beyaz Taş Kalesi’nin savaşta kötü bir biçimde hasar görmesi ve harabeye dönmesi üzerine, Kutsal Rûh Manastırı’nın arazisi üzerinde bugünkü Riga Kalesi’ni yapmışlardır. (LETONYA)
Letonya’nın 1940 yılında Sovyet orduları tarafından işgal edilip Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği (SSCB)’ne dahil edilmesinden sonra, Letonya SSC Halk Komiserleri Konseyi, kaledeki eski Başkanlık Sarayı’na yerleşti.
Ocak 1941’de konsey, Riga Kalesi’ni “Sosyalist cumhuriyetin öncülerine” teslim etmeye karar verdi ve Şubat 1941’de kalenin kuzey kısmına kısaca Sovyet Piyoner Birliği olarak anılan Vladimir İlıiç Lenin Öncü Birliği (Rus. Всесоюзная Пионерская Организация Имени Владимир Ильич Ленина [Vsesoyuznaya Pionerskaya Organizaçiya İmeni Vladimir İlıiç Lenina]) yerleşti. (LETONYA)
Sovyetler Birliği’nde 1985 yılında iktidara gelen Mihail Sergeeviç Gorbaçëv (1931 – halen hayatta)’in başlattığı, “Glasnostı” (Açıklık) ve “Perestroyka” (Yeniden Yapılanma) denilen ve 6 yıl süren reformların ardından, 11 Kasım 1988 günü Letonya ulusal bayrağı kale kulesinde yeniden dalgalanmaya başlamıştır.
1 Mart 1991’de bağımsızlığını ilan eden Litvanya, SSCB’den ayrılan ilk ülke olmuştur. 20 Ağustos 1991’de bağımsızlığını ilan eden Estonya, SSCB’den ayrılan ikinci ülke olmuştur. Bir gün sonra, 21 Ağustos 1991’de bağımsızlığını ilan eden Letonya da SSCB’den ayrılan üçüncü ülke olmuştur. SSCB bünyesindeki diğer cumhuriyetler de takip eden süreçte bu üç küçük ama cesur cumhuriyetin yolunu takip ederek bağımsızlıklarını ilan etmiş ve tarihe karışan SSCB’den ayrılmışlardır.
21 Ağustos 1991 itibariyle dünya haritasında yeni bir ülke vardır artık: Letonya Cumhuriyeti (Let. Latvijas Republika)… (LETONYA)
2012 – 16 yılları arasında yapılan tadilatlar esnasında, 20 Haziran 2013 tarihinde binada yapılan tadilat sırasında kalede gece saatlerinde büyük bir yangın çıktı. Kalede çalışan işçiler akşam saat 18:45’te paydos etmiş, yangın da üçbuçuk saat sonra, saat 22:21’de çıkmıştır. Yangın, kalenin önemli oranda zarar görmesine neden oldu. Can kaybının yaşanmadığı olayda, operasyon sırasında bir itfayeci dumandan zehirlenerek hastaneye kaldırıldı. İtfaiye ekiplerinin yaptığı operasyonla yangının karşısı alınsa da, binanın üçüncü, dördüncü ve çatı katında toplam 3200 m²’lik alan ciddi biçimde tahribata uğradı. Daha sonra olay yerini ziyaret eden dönemin Letonya Cumhurbaşkanı Andris Bērziņš (1944 – halen hayatta), olayı “ulusal felâket” olarak nitelendirdi. Yaşanan olay sonucu yapı toplam 27, 3 milyon Lat maddî zarar gördü. Yangın ancak ertesi günün ikindi vakti, 21 Haziran’da saat 14:21’de tamamıyla söndürülebilmiştir. (LETONYA)
Riga Kalesi’nde dalgalanan Letonya bayrağı