Son zamanlarda, Neandertaller’in yaptığı düşünülen Avrupa’daki mağara resimleri, halihazırda devam eden, resimlerin gerçek tarihi ve sonuç olarak onları kimin yaptığı üzerine tartışmayı alevlendirdi.
Son zamanlarda, Neandertaller’in yaptığı düşünülen Avrupa’daki mağara resimleri, halihazırda devam eden, resimlerin gerçek tarihi ve sonuç olarak onları kimin yaptığı üzerine tartışmayı alevlendirdi. Tarihleme metodu, Neandertaller’e atfedilen kaya resimlerinin yaşını, gerçekte olduğundan binlerce yıl fazla olarak ölçmüş olabilir.
21 Ekim 2019’da “Journal of Human Evolution” dergisinde yayımlanan tartışmanın son bombası, hemen hemen 65.000 yıl önceye tarihlenen üç İspanyol mağarasındaki kaya resimlerinin aslında onbinlerce yıl daha genç olabileceğini ileri sürüyor. Eğer öyleyse, boyanmış sembolleri ve el şablonlarını Taş Devri insanları oluşturmuş olabilirdi. Neandertaller ise aşağı yukarı 40.000 yıl önce yok oldu.
New York Üniversitesi’nden arkeolog Randall White’ın önderliğindeki 44 araştırmacıdan oluşan uluslararası grup, uranyum – toryum tarihlemesinden türetilen tartışmalı yaş tahminlerinin diğer tarihleme teknikleriyle bağımsız olarak doğrulanması gerektiği sonucuna varıyor. Bu yaklaşımlar, tortunun en son güneş ışığına maruz kalmasından bu yana geçen zamanı tahmin eden radyokarbon tarihleme ve termolüminesans tarihlendirme yöntemini içeriyor. Bilim insanları, araştırmalar sonuçlanana kadar, hâlâ Güneybatı Avrupa mağara resimlerini Neandertaller’in yaptığına dair ikna edici bir arkeolojik kanıtın olmadığını ileri sürüyor. “44 mağara sanatı araştırmacısı muhtemelen ilk kez birşey üzerinde fikir ayrılığına düşmüyor” diyor White.
Max Planck Evrim Antropolojisi Enstitüsü’nden jeokronolog Dirk Hoffmann liderliğindeki İspanya’daki resimleri tarihleyen ekip, orijinal analizinin arkasında duruyor ve bulgularına karşı yapılan en son eleştirilere “Journal of Human Evolution” dergisinde yanıt verecek. Yaş tahminleri eleştirenler, daha önce Hoffmann ve ekibinin yanlışlıkla İspanya’daki kaya sanatı ile ilgisi olmayan mağara tortularını tarihlediğini ve bunun da aşırıya kaçan yaş tahminlerine yol açtığını ileri sürmüştü. Şimdi ise bu tartışmanın son bölümü, uranyum – toryum veya U-Th’nin güvenilirliği etrafında dönüyor.
Hoffmann’ın grubu, tortulardaki radyoaktif uranyumun radyoaktif toryuma bozunma hızına ilişkin tahminlere dayanarak, teknikte asgari yaşları hesaplamak için boyalı alanları kaplayan ince mineral yataklarını analiz etti. Hoffman’ın ekibi, mağara resimlerinin tarihini belirlemek için, tortulardaki radyoaktif uranyumun radyoaktif toryuma bozunma hızına ilişkin tahminlere dayanarak, boyalı bölgeleri kısmen kaplayan ince mineral katmanlarını analiz etti. White’ın ekibi, “Fakat mağaranın bir ucundan diğer ucuna akan ve kayaları aşındıran su da mineral katmanlardaki uranyum miktarını azaltabilir ve böylece uranyumun normalde olduğundan daha fazla çökeldiğini düşünmemize neden olabilir” diyor. Araştırmacıların görüşüne göre böyle bir durum, U-Th, kaya resimlerinin olması gerekenden daha yaşlı çıkacak şekilde tarihlenmesine sebep olur.
Neandertal sanatını eleştirenler, Hoffman’ın ekibinin İspanya’daki La Pasiega Mağarası’nda bulunan dikdörtgen figürün sol tarafı için yaptığı 65.000 yıllık tarihlemeye, aşınmanın katkıda bulunmuş olabileceğini ileri sürüyor. Aynı figürün sol tarafı, U-Th tarihleme yöntemine göre 3100 yaşında çıktı. White’ın grubu, “Aynı resim için yapılan minimum yaş tahminleri arasındaki hemen hemen 60.000 yıllık fark, şaşırtıcı şekilde tarihlemeler yapan hesaplamaların güvenilirliği konusundaki sorgulamaları artırıyor” diyor. Ve ekliyorlar: “Benzer dikdörtgen resimler, radyokarbon tarihleme yöntemiyle, İspanya’daki Altamira Mağarası’nda 15.440 yıl, La Pasiega Mağarası’yla aynı yamaç üzerindeki başka bir mağarada ise aşağı yukarı 13.940 yıl öncesine tarihlendi.”
White’ın grubunun iddiâsına göre; U-Th yaş tahminlerindeki nispeten büyük farklılıklar, Hoffmann ve meslektaşlarının başka bir İspanyol mağarasında Neandertaller’e atfedilen el şablonlarının üzerinde bulunan mineral yataklarında da benzer sonuç verdi. Avrupa’nın başka bölgelerinde veya Endonezya’da mağara duvarlarındaki el şablonları 40.000 yıl civarından daha önceye tarihlenmedi ve genellikle insanlara atfedildi.
“Mağara sanatının yaşı hakkındaki eleştiriler mantıklı değil” diye cevaplıyor Hoffman’ın ekibinin üyesi, İngiltere’deki Durham Üniversitesi’nden arkeolog Paul Pettitt. Her mağara resmini kaplayan kaya tortularının birkaç katmanının ayrı ayrı tarihlendiğini belirtiyor. Yaş tahminleri en dış katmandan hareket ettikçe kademeli olarak artıyor; en genç katmanlar en içerideyken, en yaşlı katmanlar resimlere en yakın konumda olanlar. “Bu, suyun kayayı aşındırmadığının ve uranyum seviyesini düşürmediğinin iyi bir göstergesi. Tortu oluşumlarının çeşitli oranları, aynı mağara resminde bile, U-Th yöntemiyle diğerlerinden önemli derecede farklı sonuçlar verebiliyor” diyor Pettitt. Ancak Pettitt ve çalışma arkadaşlarına göre; en içteki en genç tarihlemeler, en yaşlı tortu tabakaları altlarındaki resimlere en yakın yaşa sahip.
Bu tarihleme tartışmalarının sonucu, insanların ve Neandertaller’in kültürel ve zihinsel yaşamlarını anlamamızda büyük etkiye sahip olacak. “Mağara sanatının büyük bir çoğunluğu hala tarihlenmedi” diyor Pettitt. Ve ekliyor: “İspanyol mağara sanatının Neandertaller’in Batı Avrupa’da yaşadığı zamanlara tarihlendiğini kabul etmek, Taş Devri’nin sembolik gelenekleri hakkında yeni soruları gün yüzüne çıkaracaktır.”
Örneğin, La Pasiega’daki muhtemel Neandertal devri dikdörtgen figürü, daha sonraları Avrupa’daki mağaralarda bulunan homo sapiens devri dikdörtgen figürlerinin esin kaynağı mı olmuştu? Pettitt, “Sanat ve mağara konularında ilham alıp almadığımız konusunda net birşey söyleyemeyiz” diyor.
ARKEOFİLİ
3 MAYIS 2020
