Teisybė už saulę šviesesnė.
(Hakikat güneşten daha parlaktır.)
Litvan atasözü
Baltık coğrafyasının üç küçük ülkesinden biri olan en güneydeki Litvanya, Avrupa kıt’âsının kuzeydoğusunda, dünyanın kuzeyinde, kimsenin pek farketmediği bir köşede, kendi halinde bir ülke.
Dünya siyasetinde herhangi bir ağırlığı ve dünya haritasında elle tutulur bir özelliği nerdeyse hiç bulunmuyor. Belki de en önemli ve dikkate değer özelliği, bir zamanlar dünyanın nerdeyse yarısını “demir perde” arkasına saklayan ve kısaca Sovyetler Birliği olarak anılan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği (SSCB)’nden ayrılan, ayrılmaya cesaret eden ve o “süper güç”ten bağımsızlığını elde eden İLK ülke olmasıdır.
1 Mart 1991’de bağımsızlığını ilan eden Litvanya, SSCB’den ayrılan ilk ülke olmuştur. 1 Mart 1991 itibariyle dünya haritasında yeni bir ülke vardır artık: Litvanya Cumhuriyeti (Let. Lietuvos Respublika)…
İşte bize, bu Litvanya’yı gelip görmek nasip oldu bu sefer de. Fakat bu küçük ülkenin sadece bir ilçesini, Panevėžio iline bağlı Biržai ilçesini gezdik. Ve sabah erkenden gelip akşama doğru ülkeden ayrıldık.
Litvanya, benim bugüne dek dünya üzerinde gördüğüm 34. ülke oldu. Şimdiye kadar şu ülkeleri görmek nasip oldu bana: Türkiye, Almanya, Avusturya, Slovenya, Hırvatistan, Sırbistan, Bulgaristan, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, İsviçre, Liechtenstein, Fransa, Suudî Arabistan, Pakistan, Mısır, İtalya, Çekya, İsrail, Arnavutluk, Makedonya, İran, Katar, Kenya, Bangladeş, Türkmenistan, Danimarka, İsveç, Norveç, Arjantin, Uruguay, Letonya, Estonya ve Litvanya.
22’si Avrupa, 8’i Asya, 2’si Afrika, 2’si de Amerika ülkesi.
Litvanya’nın Panevėžio iline bağlı Biržai ilçesi, 56°12′ kuzey enlemi (paraleli) ile 24°45′ doğu boylamı (meridyeni) üzerinde yer alıyor. Deniz seviyesinin 63 m yükseğinde kurulmuş olan yerleşim biriminde şu anda 10 bin 146 kişi yaşıyor.
1415 yılında küçük bir köy olarak kurulan ve 1589 yılında kent vasfı kazanan bu şirin ilçenin Almanca adı “Birsen”, Lehçe adı “Birże”, Rusça adı “Birjay”, Letonca adı “Birži”, Litvanca adı “Biržai”, Kürtçe adı da “Brazi”dir. (NOT: İlçenin Kürtçe adını ben koydum. “Brazi”, Kürtçe’de “Yeğen” yani “Erkek kardeşin çocuğu” demektir. İlçeye yaptığım bu hizmeti inşallah unutmazlar. Yarın öbürgün Kürdistan kurulursa, iki ülke arasındaki dostluk ve kardeşlik ilişkilerinde benim ilçeye yaptığım bu hizmet umarım hatırlanır ve dile getirilir.)
“Biržai” adının nereden geldiği belli olmamakla birlikte, bölgedeki farklı dillerde “huş ağacı” anlamına gelen “beržynas”, “beržas”, “beržynėlis” veya “beržynas” kelimesinden türediği düşünülmekte. Yerleşimin ilk kurulduğu sıralarda buradaki ormanlık alanın içinde birçok huş ağacının büyüdüğüne inanılıyor.
Širvėna Gölü (Litv. Širvėnos Ežeras) kıyısında yer alan ilçenin içinden Apaščia ve Agluona adlarında iki nehir geçer. Her iki ırmak da o göle akar.
Şehrin kuzey kısmı, Biržai Bölge Parkı (Litv. Biržų Regioninis Parkas) içinde yer almaktadır. Parkta, topraktaki alçı taşının yeraltı suları tarafından çözülmesinden sonra aniden oluşan yaklaşık 9000 düden (dolin) tespit edilmiştir. Bu deliklerin bazıları kuru, diğerleri ise birçok yeraltı nehir ve deresinden gelen suyla dolu küçük göletler veya göller haline geldi. Her yıl yeni delikler açılır. Yerel efsaneye göre, İnek Mağarası (Litv. Karves Ola) olarak bilinen 20 m derinliğindeki düden, ineği kaybolduktan sonra bir çiftçi tarafından keşfedildi. Dibindeki bir tünel, bir mağaraya ve yeraltı gölüne çıkar.
Biržai, 1415 yılında kurulmuş bir yerleşim birimi. İlk kurulduğunda küçücük bir köydü. Etliye sütlüye karışmayan ama eti sütü bol bir köy olduğu için, köylüler mutluydu. Kimse kimsenin tavuğuna kış demiyor, kimse kimsenin bahçesinden elma çalmıyordu.
Fakat o dönemde henüz İbrahim Sediyani, Ali Sayan ve Nedim Yeşilfiliz o topraklara gidip gezmemiş ve gezi yazıları yazmamış oldukları için, yerleşimin ismi yazılı kaynaklarda ilk kez 1455 yılında, Litvanya Büyük Dükü Jogaila ya da diğer adıyla II. Władysław Jagiełło (1362 – 1434)’nun buraya 1415 yılında yaptığı ziyareti anlatan metinlerde geçer.
Biržai’deki ilk Katolik kilisesi 1500 yılında inşâ edilmiştir. 1520 yılında ise Biržai’de toplam 53 ev vardı ve küçük bir kasabaydı. Letonya’nın başkenti Riga (Let. Rīga)’dan Litvanya’nın başkenti Vilnius’a giden stratejik yol Biržai’den geçiyordu. 16. yy boyunca Biržai kasabası, Riga’dan Vilnius’a giden herkesi “Hooop dedik arkadaş, nereye böyle?” diyerek durdurma ve kontrol etme ayrıcalığına sahipti.
1528 yılında Biržai’de toplam 63 ev vardı.
Biržai, 1547 yılında Biržai Dükalığı’nın merkezi ve kısa süre sonra da Litvanya ve Livonya Büyük Dükalığı’nın sınır kalesi oldu. 25 Ocak 1549 tarihinde Lehistan Kralı ve Litvanya Büyük Dükü II. Žygimantas Augustas (1520 – 72), dükalığın statüsünü Biržai için özel bir ayrıcalıkla doğruladı.
Kızıl (Litv. Rudy) lakaplı Litvanya Büyük Hetmanı Mikołaj Radziwiłł Rudy (1512 – 84)’nin evanjelik ve reformcu olması, Litvanya halkının 1564’ten 1731’e kadar Protestanlık mezhebini benimsemesine ve Reform yanlısı olmasına vesile oldu.
1570 yılında Biržai’nin nüfûsu, 521 kişi. Bunun 12 kişisi Alman.
Apaščia ve Agluona nehirleri üzerinde 1575 yılında baraj inşâ edildiğinde Širvėna Gölü oluştu. Litvanya’daki en eski yapay göldür ve baraj Radvila Kalesi’ni korumak için yapılmıştır. (Širvėna Gölü’nün fotoğraflarını görmek ve hakkında ayrıntılı bilgi edinmek için bkz. Baltık Kıyılarında Her Gün Bir Ülke – 30)
1584 yılında Biržai Protestan Reform Kilisesi (Litv. Biržų Evangelikų Reformatų Bažnyčia) inşâ edildi. (Biržai Protestan Reform Kilisesi hakkında ayrıntılı bilgi edinmek için bkz. Baltık Kıyılarında Her Gün Bir Ülke – 30)
1586 yılında Biržai Kalesi (Litv. Biržų Pilis) inşâ edildi.
Biržai’ye 1 Mayıs 1589 tarihinde Magdeburg Hakları verildi ve yerleşim “şehir” statüsü aldı.
16. yy’ın sonlarında Biržai’ye yerleşen Litvanya Yahudîleri yerel topluluğu, faizsiz bir kredi toplumu, iki büyük un değirmeni ve uluslararası bir keten ihracatı işi sayesinde etkili oldular. Müslüman olan Lipka Tatarları da yönetimdeki dükalık ailesi için askerî hizmetlerde bulunup, polis ve posta görevlerini yerine getirdiler.
1597 yılında Biržai Protestan Reform Kilisesi’nde, 18. yy’a kadar bir ilkokul vardı, daha sonra buna bir spor salonu eklendi. Şehrin yöneticisi II. Krzysztof Radziwiłł Młodszy Jaunasis (1585 – 1640), şehrin ticaret kurallarını ilan etti ve kamusal tedbirleri hayata geçirdi.
1610 yılında Biržai’de toplam 86 ev var.
Lehistan (bugünkü Polonya) – İsveç Savaşları (1563 – 1721) sırasında Biržai Kalesi önemli bir savunma noktasıydı. 1625 yılında İsveç Kralı II. Gustav Adolf (1594 – 1632) kaleye 8000 askerle saldırdı ve kale teslim olmak zorunda kaldı. Kale yıkılmış ve ancak 1655 yılında o da yakılmak suretiyle yeniden inşâ edilmiştir.
1657 yılında şehir tümden yıkıldı. 1663’te ise şehirde sadece 14 ev vardı. 1662 – 69 yılları arasında kale, mimar T. Krel-Spinovskis (? – ?) tarafından yeniden Rönesans tarzında inşâ edildi.
1 Temmuz 1666 tarihinde çıkan büyük ve korkunç yangın, Biržai şehrini tümden yok etti.
1682 yılında Biržai’de 182 ev vardı. 1686 yılına gelindiğinde ise şehirde terziler, demirciler, dokumacılar ve tüccarlar için atölyeler vardı.
9 Mart 1701 tarihinde Güçlü August (Alm. August der Starke) olarak anılan Lehistan, Litvanya ve Saksonya Elektörü II. August Friedrich von Sachsen (1670 – 1733) ile Büyük Petro (Rus. Пётр I Великий [Pёtr I Velikiy]) olarak anılan Rusya Çarı I. Petro Alekséeviç Románov (1672 – 1725), güçlerini İsveç’e karşı birleştirmek için Biržai’deki kalede bir anlaşma imzaladılar. Bununla birlikte 1704’te kale tamamen yıkıldı ve 1990’lardaki restorasyonuna kadar harabe olarak bırakıldı.
Protestanlar ve Katolikler arasındaki savaşlar ve dînî çatışmalar nedeniyle ilçenin nüfûsu büyük ölçüde acı çekti. 1731’de şehir, Beyaz Rusya (Belarus)’daki Nyasvij şehrinin eline geçti. Radvila hanedanı servetlerini ve etkilerini kaybetti. Protestanlar’a zûlüm başladı. Şehir önceki önemini kaybetti. 1792’da kendisine yenileme ayrıcalığı verildi, ancak iki yıl sonra, 1794’te bu da yürürlükten kaldırıldı. Biržai 1811’de borçlarını karşılamak için Rus çarlık ailesinden Tyszkiewicz ailesine satıldı.
1823 yılında Biržai’nin nüfûsu, 2000 kişi. Yarısı erkek yarısı dişi.
1849 – 62 yılları arasında Tyszkiewicz ailesi, gölden orijinal kalenin bulunduğu yerde neoklasik Astravas Manor Sarayı’nı inşâ etti.
1863 yılında Rus yönetici ailesine karşı ilçede bir ayaklanma gerçekleşti. Ancak bu ayaklanma bastırıldı.
İlçe, 19. yy’ın ikinci yarısından itibaren büyümeye başladı. 1858 yılında Biržai’nin nüfûsu, 2682 kişi. Yarısı yerli yarısı işgalci.
1880 yılında Biržai’de toplam 536 ev (evlerin 2’si tuğladan), 40 dükkân (bunların 3’ü deri atölyesi) ve birkaç yüz zanaatkâr vardı. İlçenin toplam 20 sokağı bulunuyordu. O dönemde henüz Twitter, Facebook, İnstagram gibi şeyler olmadığı için, insanlar evlerinde beştaş, sokaklarda da çelik çomak oynayarak vakit geçiriyordu.
Biržai’nin nüfûsu 1891 yılında 3000 kişiye, 1897 yılında da 4413 kişiye yükseliyor.
Dünyanın anasının ağladığı 20. yy’a kendi halinde mütevazi bir kasaba olarak giriyor, Biržai. I. Dünya Savaşı (1914 – 18) öncesinde Biržai’de keten ve yün işleme şirketleri kurulmuş, ilçede 3 değirmen inşâ edilmiş ve bir tüketici firması kurulmuştu. Ayrıca Kuzey Litvanya’nın baskı merkezi haline gelen bir matbaası vardı.
Huzursuzluk ve çatışmalar ortadan kalktıktan sonra, 19. yy’dan kalma ahşap konutlardan istifade edildi ve o sırada devam eden bir sanayi devrimi ile asbest veya metal sac çatılar yaygınlaştı. Binaların çoğunluğunun ahşap olmasıyla, duvarlı binalar sonunda soğuk kışlar ve sıcak yazlarla savaşmak zorunda kalınıyordu. 20. yy’ın başlarında merkezî yollar Arnavut kaldırımlıydı.
1912 – 15 yılları arasında “Lyra” adını taşıyan tiyatro grubu, “Mūza” adını taşıyan müzik topluluğu kuruldu. 1917’de ise “Saulė” isimli spor salonu kuruldu.
Mayıs 1919’da Bolşevikler Litvanya topraklarını ve bizim Biržai ilçemizi işgal ettiler.
Birinci Cihan Harbi sonrasında Biržai, Kuzey Litvanya’da önemli bir şehir haline geldi. 1921’de Šiauliai – Pasvalys demiryolu hattı, Biržai’ye kadar uzatıldı.
1923 yılında Biržai’nin nüfûsu, 5315 oldu. Yarısı sağcı yarısı solcu.
1928 yılında sanat, tarih ve doğa sergilerinin yer aldığı “Sėla” adlı müze kuruldu, ilçede. 1930 yılında da Astrava yöresinin keten ürünlerini işleyen “Siūlo” adlı fabrika kuruldu.
1932 yılında Biržai’nin nüfûsu, 5705 kişi. İlçede toplam 1039 ev, 228 dükkân, 20 zanaat atölyesi, 5 otel, 3 bıçkıhane, 2 sinema, 2 değirmen, 1 mandıra, 1 bira fabrikası ve 1 elektrik santrali vardı. Ayrıca ilçede bağımsız sosyal toplulukların 14 şubesi ve kültürel organizasyonların 46 şubesi vardı. Biržai, Litvanya Evanjelist Reform Kilisesi’nin yanısıra Katolik, Evanjelist Lutheran, Metodist, Baptist ve Yahudî dînî toplulukların dînî merkeziydi.
I. Dünya Savaşı (1939 – 45) sırasında, Biržai’deki tüm Yahudî nüfûsu yok edildi, Yahudîler tümüyle katliâmdan geçirildi. Naziler savaş boyunca Biržai’de toplam 3000 kişiyi öldürdüler. Bu mazlum insanların 2400 kişisi Yahudî idi. Şehrin nüfûsu bu katliâmlar başlamadan önce 8281 kişi idi.
1944 yılında Sovyet Kızılordu bölgeyi işgal etti ve Naziler’i buradan kovdu. Savaş bittiğinde, Litvanya toprakları SSCB’nin bir parçasıydı artık.
3 Ağustos 1946’da Biržai “ilçe” oldu.
Savaş sonrası yıllarda Biržai yeniden inşâ edildi, ancak eski şehir korunmadı ve ulusal anıtlar yıkıldı. En önemli şirketler olarak, yeniden inşa edilen “Siūlo” fabrikası ve diğer şirketler tarafından kurulan bira fabrikası, betonarme yapılar fabrikası, gıda endüstrisi ve ekmek fabrikaları kaldı.
1959 yılında Biržai’nin nüfûsu, 8624 kişi. Sonra bu sayı 1964 yılında 9400 kişiye ulaşıyor.
Sovyet yönetimi sırasında, kasabanın nüfûsu önceki büyüklüğünün iki katı arttı. Büyümeyi karşılamak için yaklaşık 60 yeni apartman inşâ edildi ve ana caddeler asfaltlandı. Ahşap yerine tuğladan inşâ edilen yeni evlerde de artış oldu ve büyük çoğunluğu sıvasız bırakıldı.
1968 yılında Biržai’nin nüfûsu ilk kez 10 bin barajını yakalıyor. Bu nüfûs, 1970 yılında 11 bin 160 kişiye, 1975’te 13 bin 400 kişiye, 1976’da 13 bin 700 kişiye, 1979’da 14 bin 401 kişiye, 1989’da ise 15 bin 907 kişiye yükseliyor.
Sovyetler Birliği’nde 1985 yılında iktidara gelen Mihail Sergeeviç Gorbaçëv (1931 – halen hayatta)’in başlattığı, “Glasnostı” (Açıklık) ve “Perestroyka” (Yeniden Yapılanma) denilen ve 6 yıl sürecek reformların ardından Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) resmen dağılma sürecine girecektir.
Sovyetler Birliği’ndeki “Glasnostı” (Açıklık) ve “Perestroyka” (Yeniden Yapılanma) reformlar sürecinde, Sovyet rejimine karşı kitlesel gösteriler, Litvanya’da da bağımsızlık hareketi başladı.
Bu bağımsızlık hareketleri sırasında, 20 Kasım 1988 tarihinde bizim şirin ilçemiz Biržai’deki kalenin burçlarında “geltona – žalias – raudona” (Kürtçe’de “zer – kesk – sor”, o güzelim Türkçe’mizde “sarı – yeşil – kırmızı”) renkli Litvanya bayrağı dalgalandırıldı.
Sovyet egemenliğine karşı verilen ulusal özgürlük ve bağımsızlık hareketi (Kürtçe’de “tevgera azadî û serxwebuna netewî”, o güzelim Türkçe’mizde “bölücülük hareketleri”) en şedid ve çetin haliyle yıllarca sürdü. Ancak Litvan halkı bu mücadelelerini zaferle taclandırdılar ve SCCB’den ayrılarak bağımsızlıklarını elde ettiler (Kürtçe’de “serxwebuna xwe gırtın”, o güzelim Türkçe’mizde “vatanı böldüler”).
1 Mart 1991’de bağımsızlığını ilan eden Litvanya, SSCB’den ayrılan ilk ülke olmuştur. 20 Ağustos 1991’de bağımsızlığını ilan eden Estonya, SSCB’den ayrılan ikinci ülke olmuştur. Bir gün sonra, 21 Ağustos 1991’de bağımsızlığını ilan eden Letonya da SSCB’den ayrılan üçüncü ülke olmuştur. SSCB bünyesindeki diğer cumhuriyetler de takip eden süreçte bu üç küçük ama cesur cumhuriyetin yolunu takip ederek bağımsızlıklarını ilan etmiş ve tarihe karışan SSCB’den ayrılmışlardır.
1 Mart 1991 itibariyle dünya haritasında yeni bir ülke vardır artık: Litvanya Cumhuriyeti (Let. Lietuvos Respublika)…
1991 yılının sonunda da Sovyetler Birliği (SSCB) resmen dağılır. 8 Aralık 1991’de SSCB bünyesindeki Rusya’nın başkanı Borís Nikoláeviç Élitsin (1931 – 2007), Ukrayna’nın başkanı Leoníd Makároviç Kravçúk (1934 – halen hayatta) ve Beyaz Rusya’nın başkanı Stanisláv Stanislávoviç Şuşkéviç (1934 – halen hayatta), Beyaz Rusya’nın başkenti Minsk’te biraraya gelerek Sovyetler Birliği’ni dağıtan anlaşmayı imzaladılar. Ancak 12 Aralık 1991’de Yüksek Sovyet Meclisi’nde yapılan oylamada anlaşmanın onaylanması reddedildi. Sovyet Anayasası’na göre birliğin dağıtılması ancak Yüksek Sovyet Meclisi’nin yetkisindeydi. Buna rağmen Élitsin (Yeltsin)’in baskısı üzerine SSCB Devlet Başkanı Gorbaçëv, 25 Aralık 1991’de görevinden istifa ettiğini açıkladı. Aynı gün geceyarısı Moskova’daki devlet başkanlığı özel kompleksi Kremlin’de dalgalanan kızıl ve orak – çekiçli SSCB bayrağı indirilerek yerine tarihî ve millî Rusya bayrağı çekildi. Böylece 20. yy’ın büyük bölümüne damgasını vuran, dünyanın en güçlü iki devletinden biri olan SSCB, 25 Aralık 1991’de resmen tarihe karıştı.
SSCB’nin dağılmasıyla beraber, birliğin içindeki bağımsız olan 15 cumhuriyetten 12’si biraraya gelerek Bağımsız Devletler Topluluğu (Rus. Содружество Независимых Государств [Sodrujestvo Nezavisimıh Gosudarstv])’nu oluşturdu. Ancak bu birliğe katılmaya yanaşmayıp tam bağımsızlığını ilan etme yoluna giden ülkeler de oldu. Buna ilk cesaret eden ülkeler, Avrupa’nın kuzeydoğusundaki, SSCB’nin kuzeybatısındaki üç küçük ülke, Baltık Denizi kıyısında olmalarından ötürü “Baltık Ülkeleri” olarak anılan Estonya, Letonya ve Litvanya oldular.
Litvanya artık bağımsız bir ülkedir…
Litvanya ile komşusu Letonya arasındaki kara sınırıyla ilgili anlaşma da, bağımsızlıktan iki yıl sonra, 29 Haziran 1993 tarihinde bu şirin ilçemiz Biržai’de imzalanmıştır ve iki ülke arasındaki sınır nihaî olarak burada belirlenmiştir. (Litvanya – Letonya sınırını görmek ve yaşamak için bkz. Baltık Kıyılarında Her Gün Bir Ülke – 28)
1992 yılında Biržai Kültür Evi şimdiki binasına taşındı ve ismi de değiştirilerek Biržai Kültür Merkezi yapıldı. Şu anki modern binası, Kentsel Yapılar Tasarım Enstitüsü (Litv. Miestų Statybos Projektavimo Instituto)’nün Kaunas şubesi başkanı tarafından tasarlanmıştır. Binanın mimarı E. Barzdžiukas (? – ?), baş mühendisi A. Nakas (? – ?)’tır. İnşaat, A. Klastauskas (? – ?) yönetimindeki Biržai Bölgesi İnşaat Organizasyonu (Litv. Biržų Rajono Statybinė Organizacija) tarafından gerçekleştirilmiştir. (Biržai Kültür Merkezi ile ilgili geniş bilgi edinmek için bkz. Baltık Kıyılarında Her Gün Bir Ülke – 31)
2000‘li yıllara kadar sürekli bir yükseliş trendi gösteren Biržai nüfûsu, ilginçtir ki, Milenyum’la birlikte sürekli bir iniş trendi göstermiştir. 2001 yılında Biržai’nin nüfûsu, 15 bin 262 kişi. Sonra bu sayı 2011 yılında 12 bin 465 kişiye düşüyor.
Avrupa Birliği (AB)’nin kalkınma yardımı hibelerinin sayesinde, kasaba benzersiz bir stile yeniden kavuşmuştur. 2014 yılından beri ve içinde bulunduğumuz 2020’ye kadar daha planlı çok sayıda apartman tadilatı yapıldı. Halen dahi, ilçeye gelen Nedim abi gibi usta şoförlere ayıp olmasın diye yol altyapısı iyileştiriliyor. Ali Sayan’ın canı sıkılmasın diye ilçede yeni café’ler açılıyor, bazı yeni yapılar inşâ ediliyor. Ayrıca ben de yazacak birşeyler bulayım diye ilçeye tarihî görünüm kazandırılmaya çalışılıyor.
Günümüzde Biržai, 10 bin 146 nüfûslu bir ilçedir ve Panevėžio iline bağlıdır. Biržai ilçesine bağlı 4 nahiye (Kupreliškis, Nemunėlio Radviliškis, Pabiržė ve Papilys) ve 538 köy bulunuyor.
Biržai ilçe merkezi üç bölüme ayrılmıştır: Agluona’nın batısındaki Naujamiestis, çoğu mimarî anıtta yoğunlaşan tarihî Senamiestis (Eski Şehir) ve Širvėna Gölü üzerinde ahşap bir köprünün çıktığı, gölün kuzey kıyısında malikanesiyle ünlü olan Astravas.
İlçede “Atžalyno”, “Aušros” ve “Kaštonų” adlarında üç temel okul (ilkokul – ortaokul – lise), iki anaokul, iki sanat okulu, bir spor okulu, bir müzik okulu ve bir değişim teknolojisi ve işletme eğitim merkezi bulunuyor.
İlçede bir postahane, bir hastahane, bir kültür evi ve bir stadyum var. Stad yeniden ve modern biçimde inşâ edilmiştir.
Biržai’de toplam 10 spor kulübü bulunuyor. Bunların 3’ü basketbol kulübü, 2’si futbol kulübü, 1’i motorsiklet yarışları kulübü, 1’i de havacılık sporları kulübüdür.
Hazır spor muhabbeti yapmışken, ilginç bir bilgi notu da düşeyim: Baltık ülkelerinde en popüler spor dalı, futbol değildir. En popüler spor, Letonya ve Litvanya’da basketbol, Estonya’da kayak ve buz hokeyidir.
Biržai ilçesinde iki adet yerel gazete yayınlanıyor: 1945 yılından beri yayın yapan “Biržiečių Žodis” (Biržai’nin Sözü) ve 2000 yılından beri yayın yapan “Šiaurės Rytai” (Kuzeydoğu).
Biržai’nin dünyadaki iki şehirle arasında “kardeş şehir” bağı bulunuyor. Bunlar; Polonya’nın Grodzisk Wielkopolski şehri ve Almanya’nın Werder (Havel) şehri.
Bugün, işte bu şirin ilçeyi, Biržai’yi gezdik, siz sevgili okurlarımız için…
Sabahın erken saatlerinde gelip önce gölün kenarında, açıkhavada piknik yaparak kahvaltımızı yaptık. Sonra akşama kadar ilçeyi gezdik.
Kültür kurumlarını, tarihî mekânlarını ziyaret ettik.
Güzel café’lerinde kahve içtik, yaş pasta yedik. Restoranlarında yemek yedik.
Dükkânlarını, alışveriş yerlerini gezdik.
Hoşça vakit geçirdik…
Akşama doğru, tekrar arabamıza biniyor ve Letonya’ya geri dönmek için yola koyuluyoruz.
Letonya’nın başkenti Riga’ya vardığımızda, karanlık çökmüştü. Önce dışarıda balık ziyafeti çekerek akşam yemeği yiyoruz. Sonra otelimize dönüyoruz.
Bu gece erken uyuyoruz. Çünkü yarın gezideki son günümüz ve yarın akşam Almanya’ya, memleketimize uçacağız.
Her seyahat bir macera ama her maceranın da bir sonu var.
sediyani@gmail.com
SEDİYANİ SEYAHATNAMESİ
CİLT 12
FOTOĞRAFLAR:
Baltık coğrafyasının üç küçük ülkesinden biri olan en güneydeki Litvanya, Avrupa kıt’âsının kuzeydoğusunda, dünyanın kuzeyinde, kimsenin pek farketmediği bir köşede, kendi halinde bir ülke.
Dünya siyasetinde herhangi bir ağırlığı ve dünya haritasında elle tutulur bir özelliği nerdeyse hiç bulunmuyor. Belki de en önemli ve dikkate değer özelliği, bir zamanlar dünyanın nerdeyse yarısını “demir perde” arkasına saklayan ve kısaca Sovyetler Birliği olarak anılan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği (SSCB)’nden ayrılan, ayrılmaya cesaret eden ve o “süper güç”ten bağımsızlığını elde eden İLK ülke olmasıdır.
1 Mart 1991’de bağımsızlığını ilan eden Litvanya, SSCB’den ayrılan ilk ülke olmuştur. 1 Mart 1991 itibariyle dünya haritasında yeni bir ülke vardır artık: Litvanya Cumhuriyeti (Let. Lietuvos Respublika)… (LİTVANYA)
Litvanya’nın Panevėžio iline bağlı Biržai ilçesi, 56°12′ kuzey enlemi (paraleli) ile 24°45′ doğu boylamı (meridyeni) üzerinde yer alıyor. Deniz seviyesinin 63 m yükseğinde kurulmuş olan yerleşim biriminde şu anda 10 bin 146 kişi yaşıyor. (LİTVANYA)
1415 yılında küçük bir köy olarak kurulan ve 1589 yılında kent vasfı kazanan bu şirin ilçenin Almanca adı “Birsen”, Lehçe adı “Birże”, Rusça adı “Birjay”, Letonca adı “Birži”, Litvanca adı “Biržai”, Kürtçe adı da “Brazi”dir. (NOT: İlçenin Kürtçe adını ben koydum. “Brazi”, Kürtçe’de “Yeğen” yani “Erkek kardeşin çocuğu” demektir. İlçeye yaptığım bu hizmeti inşallah unutmazlar. Yarın öbürgün Kürdistan kurulursa, iki ülke arasındaki dostluk ve kardeşlik ilişkilerinde benim ilçeye yaptığım bu hizmet umarım hatırlanır ve dile getirilir.) (LİTVANYA)
“Biržai” adının nereden geldiği belli olmamakla birlikte, bölgedeki farklı dillerde “huş ağacı” anlamına gelen “beržynas”, “beržas”, “beržynėlis” veya “beržynas” kelimesinden türediği düşünülmekte. Yerleşimin ilk kurulduğu sıralarda buradaki ormanlık alanın içinde birçok huş ağacının büyüdüğüne inanılıyor.
Širvėna Gölü (Litv. Širvėnos Ežeras) kıyısında yer alan ilçenin içinden Apaščia ve Agluona adlarında iki nehir geçer. Her iki ırmak da o göle akar. (LİTVANYA)
Biržai, 1415 yılında kurulmuş bir yerleşim birimi. İlk kurulduğunda küçücük bir köydü. Etliye sütlüye karışmayan ama eti sütü bol bir köy olduğu için, köylüler mutluydu. Kimse kimsenin tavuğuna kış demiyor, kimse kimsenin bahçesinden elma çalmıyordu.
Fakat o dönemde henüz İbrahim Sediyani, Ali Sayan ve Nedim Yeşilfiliz o topraklara gidip gezmemiş ve gezi yazıları yazmamış oldukları için, yerleşimin ismi yazılı kaynaklarda ilk kez 1455 yılında, Litvanya Büyük Dükü Jogaila ya da diğer adıyla II. Władysław Jagiełło (1362 – 1434)’nun buraya 1415 yılında yaptığı ziyareti anlatan metinlerde geçer. (LİTVANYA)
1586 yılında Biržai Kalesi (Litv. Biržų Pilis) inşâ edildi.
Biržai’ye 1 Mayıs 1589 tarihinde Magdeburg Hakları verildi ve yerleşim “şehir” statüsü aldı.
16. yy’ın sonlarında Biržai’ye yerleşen Litvanya Yahudîleri yerel topluluğu, faizsiz bir kredi toplumu, iki büyük un değirmeni ve uluslararası bir keten ihracatı işi sayesinde etkili oldular. Müslüman olan Lipka Tatarları da yönetimdeki dükalık ailesi için askerî hizmetlerde bulunup, polis ve posta görevlerini yerine getirdiler. (LİTVANYA)
I. Dünya Savaşı (1939 – 45) sırasında, Biržai’deki tüm Yahudî nüfûsu yok edildi, Yahudîler tümüyle katliâmdan geçirildi. Naziler savaş boyunca Biržai’de toplam 3000 kişiyi öldürdüler. Bu mazlum insanların 2400 kişisi Yahudî idi. Şehrin nüfûsu bu katliâmlar başlamadan önce 8281 kişi idi. (LİTVANYA)
Avrupa Birliği (AB)’nin kalkınma yardımı hibelerinin sayesinde, kasaba benzersiz bir stile yeniden kavuşmuştur. 2014 yılından beri ve içinde bulunduğumuz 2020’ye kadar daha planlı çok sayıda apartman tadilatı yapıldı. Halen dahi, ilçeye gelen Nedim abi gibi usta şoförlere ayıp olmasın diye yol altyapısı iyileştiriliyor. Ali Sayan’ın canı sıkılmasın diye ilçede yeni café’ler açılıyor, bazı yeni yapılar inşâ ediliyor. Ayrıca ben de yazacak birşeyler bulayım diye ilçeye tarihî görünüm kazandırılmaya çalışılıyor. (LİTVANYA)
Biržai, 25 Ekim 2019