Las ciudades tienen alma.
(Şehirlerin rûhu vardır.)
Uruguay atasözü
Uruguay’ın başkenti Montevideo’da, sevgili kardeşim ve gezi arkadaşım Yaşar Gülen ile birlikte, Punta Carretas semtinde bir saate yakın Atlas Okyanusu kıyısında oturup suyu seyrettikten ve kıyı boyunca uzanan Rambla Mahatma Gandhi (Mahatma Gandhi Bulvarı) adlı caddede yürüyüş yaptıktan sonra, Dr. Bolivar Balinas Sokağı’ndan yukarı doğru çıkıyor ve Disco Fresh Market adlı alışveriş merkezinde bulunan kafilemizin yanına geri dönüyoruz.
Kafiledeki insanlar alışverişlerini bitirmişler. Otobüsümüze biniyor ve gezimize devam ediyoruz.
Şimdi, Atlas Okyanusu kıyısında, şehrin ismi olan “Montevideo” isminin anıt şeklinde yapılıp dikildiği noktaya gideceğiz. Orası, Monetvideo’yla ilgili tüm görsellerde, kartpostallarda gösterilen, şehrin en ilgi çekici noktalarından biri.
Otobüsümüz Mahatma Gandhi Bulvarı üzerinde ve sahil boyunca yol alarak gidiyor.
Biraz sonra Trouville semtine giriyoruz. Mahatma Gandhi Bulvarı bittikten sonra Rambla República del Perú (Peru Cumhuriyeti Bulvarı) başlıyor. Ardından Pocitos semtine giriyoruz.
Sahil boyunca uzanan Rambla República del Perú üzerinde seyrederken, anıt şeklinde yazılıp dikilen “Montevideo” harfleri hemen sağımızda.
Burası şehrin meşhur Kibon Hill (Kibon Tepesi) denilen noktası ve o kartpostallık yazı dikiti işte karşımızda.
Kibon Hill (Kibon Tepesi) denilen yer, Rambla República del Perú (Peru Cumhuriyeti Bulvarı) ile Rambla Presidente Charles de Gaulle (Başkan Charles de Gaulle Bulvarı) arasındaki bir yeşillik alandır.
“Signo de Montevideo” (Montevideo İşareti) denilen yazı dikiti, işte bu yeşillik alanın içinde.
Otobüsten iniyoruz…
– Gel Yaşarcığım gel, işte fotoğraf çektirmemiz gereken yer tam burası…
– Derdê te û fotoğraf…
– 🙂 🙂 🙂
– 🙂 🙂 🙂
– Abican muhteşem bir gezi vallah. Önceki tüm gezilerimi toplasan, bu şimdiki gezimiz etmez. 🙂
– Artık 5 sene yazarsın. 🙂
– 🙂 🙂 🙂 🙂 🙂
– 🙂 🙂 🙂 🙂 🙂
– Ma tenê 5? 🙂
– 🙂 🙂 🙂
– 🙂 🙂 🙂
– Ne diyiym sana, İbrahim abi? Valla İskandinavya ve Bangladeş gezileri 50 bölüm, İran ve Kenya gezileri de 70 bölüm sürdüğüne göre, bu da herhalde 80 bölüm sürer. 🙂
– 🙂 🙂 🙂
– 🙂 🙂 🙂
– Ma tenê 80? 🙂
– Yıl olmuş 2040. İbrahim Sediyani yeni yazısını yayınlıyor: “Arjantin ve Uruguay gezisi, 379. bölüm”… 🙂
– 🙂 🙂 🙂 🙂 🙂
– 🙂 🙂 🙂 🙂 🙂
– Âlemsin be Yaşar… 🙂
– İbrahim abi, hani bir ülkeyi gezdikten sonra onun seyahatnamesini yazmaya başlıyorsun ya…
– Evet…
– Sen yazı dizisini bitirene kadar o ülkede üç defa rejim değişikliği, iki defa askerî darbe oluyor, dört defa da ülkenin sınırları değişiyor. 🙂
– 🙂 🙂 🙂 🙂 🙂 🙂 🙂 🙂 🙂 🙂
– 🙂 🙂 🙂 🙂 🙂 🙂 🙂 🙂 🙂 🙂
Bütün kafile, Atlas Okyanusu kıyısında, şehrin ismi olan “Montevideo” isminin anıt şeklinde yapılıp dikildiği harfler dikitinin önünde ve harflerin üstüne çıkarak hatırâ fotoğrafları çektiriyoruz.
Burası şehrin en “görsel” noktası. Montevideo’yu gezen hiçbir turist, bu yazı dikitinin önünde fotoğraf çektirmeden dönmez.
Sonra da Atlas Okyanusu kıyısında oturup suyu seyrediyoruz.
“Uruguay”, adını Uruguay Nehri’nden alır ve bir Kızılderili dili olan Guaraní dilinde “Kuş Nehri” demektir. (1)
“Montevideo” ismi ise anlam olarak düşünüldüğünde Portekizce’de “Bir dağ gördüm” veya “Bir dağ görüyorum” anlamına gelir. (2) Buradaki “monte” (dağ) ifadesinden, şehrin limanının karşısındaki 132 m yüksekliğindeki ve şimdiki adı Cerro de Montevideo olan dağın kastedildiği konusunda tüm araştırmacılar hemfikirdir. (3) Ancak isimdeki “video” (görmek) fiilinin kökeni hakkında tartışma ve ihtilaf vardır.
Şehrin niçin böyle bir isim taşıdığı ve bu “Montevideo” ifadesinin nasıl ve nereden çıktığı ile ilgili hepsi de birbirinden ilginç farklı teoriler bulunuyor:
- Teori – 1:
Limanın karşısındaki ve şimdiki ismi Cerro de Montevideo olan dağın, bir Kızılderili dili olan yerli Guaraní dilindeki adı “Yvyty” idi. Avrupalılar bu coğrafyaya gelince aynı ismi kullandılar ve “Yvyty Dağı” anlamında “Monte Yvyty” dediler. (4) Bu ifade daha sonra “Monte Yviti”, “Monte Viviti”, “Monte Video” ve nihayet “Montevideo” şeklinde bir dönüşüm geçirdi. (5)
Buna kanıt olarak, Macellan ya da Portekizce gerçek tam adıyla Fernão de Magelhães (1480 – 1521)’ın teknecisi Francisco Albo (? – ?)’nun 1520 yılının Ocak ayına ait “Diario de Navegación” (Seyir Defteri) adlı tutanaklarında ilk olarak “Monte Vidi” ibaresinin yazılmış olduğu gösterilir: “Sözü geçen Cape Santa María’nın (şimdiki Punta del Este) boğazlarında, sahilin doğudan batıya doğru uzandığı ve arazinin kumlu olduğu sağ tarafında ‘Monte Vidi’ adını verdiğimiz şapka gibi bir dağ var.” (6)
- Teori – 2:
Portekizli denizciler bu sularda seyrettiklerinde, Macellan’ın denizcilerinden biri şimdiki limanın karşısındaki ve şimdiki ismi Cerro de Montevideo olan dağı görünce, gemide Portekizce olarak “Monte vide eu” yani “Bir dağ gördüm” veyahut “Montem vídeo” yani “Bir dağ görüyorum” diye bağırdı. Sonra bu olayın anısına buraya “Montevideo” ismi verildi. (7)
Bu görüş, uzunca bir süre, ismin kökeni hakkındaki ana teoriydi. Teori, şehrin kurucularından olan İspanyol komutan Bruno Mauricio de Zabala y Gortázar (1682 – 1736) da dahil olmak üzere, sömürge dönemine ait ve Monte Video adı altında Cerro de Montevideo’ya atıfta bulunan sayısız harita ve belgeyle destekleniyor. (8) Ancak bu, burasının gerçek bir Portekiz yerleşimi olmadığı, kelime de ancak kullanılması muhtemel olmayan birkaç İber dilinin bir karışımı olduğu için defalarca sorgulandı.
- Teori – 3:
Dînî bir kökene dair daha az yaygın bir hipoteze göre de, Portekiz’in Braga şehrinin üçüncü piskoposu olan ve burada her zaman saygı duyulan Azîz Ovídio (? – 135)’ya ithafen buraya “Monte Ovídio” denildiği, sonra bu ismin zamanla “Monte Video” ve “Montevideo” şekline dönüştüğü ileri sürülür. (9)
1505 yılında orada Azîz Ovídio anısına bir anıt dikildi. (10) Portekizliler’in Montevideo’nun “keşfi” ve kuruluşuyla olan ilişkisi gözönüne alındığında ve bu hipotezin öncekiler gibi kesin belgelere sahip olmadığı gerçeğine rağmen, şehrin ismini buna bağlayanlar oldu. Ama bu çok zayıf bir iddiâdır.
- Teori – 4:
Son teori, en ilginç ve çarpıcı olanıdır. Buna göre, şehrin isminin doğuşu ve ismin kökeni şu şekildedir:
Montevideo şehrindeki dağ, Atlas Okyanusu kıyısından Gümüş Nehir (İsp. Río de la Plata) boyunca batıya doğru gidildiğinde, 6. dağdır. Yani şehir, okyanustan içeriye doğru sırayla gidildiğinde, altıncı dağın eteklerinde kurulmuştur. (11)
Uruguaylı tarih profesörü Rolando Laguarda Trías (1902 – 98)’a göre, İspanyollar bu mıntıkayı bir harita üzerinde not ederken, Río de la Plata’yı doğudan batıya seyrederek sahilde gözlenlenebilir 6. dağ olduğunu belirtmek için haritada şu şekilde işaretlediler: “Monte VI De Este a Oeste”, yani anlamı “Doğudan Batıya VI. Dağ”.
Bu ibare zamanla kısaldı ve sadece baş harfleri alınarak “MONTE-VI-D-E-O” ismi türedi. Şöyle ki:
Monte VI De Este a Oste → Doğudan Batıya VI. Dağ
Monte VI D(e) E(ste a) O(ste) → MONTE-VI-D-E-O → MONTEVIDEO
Gördüğünüz gibi, “Montevideo” ismi aslında bir kelime değil, bir cümlenin veya ibarenin kısaltmasıdır. “Monte”, kelimedir ve “dağ” demektir; ama “video” bir ibarenin kısaltmasıdır. “VIDEO”daki “VI”, Roma rakamlarındaki “6”dır. Sondaki “DEO” ise “Doğudan Batıya Doğru” anlamına gelen “De Este a Oste” ibaresinin baş harfleridir. (12)
Evet… Uruguay’ın başkenti olan “Montevideo” adının kaynağı, doğuşu ve anlamı ile ilgili hepsi de birbirinden ilginç olan teoriler bunlar. Özellikle en son teori, son derece ilginç ve çarpıcı.
Adı güzel kendi güzel Montevideo şehrinde aynı derece güzellikteki gezimiz devam ediyordu.
Şehir güzeldi. Şehrin ismi güzeldi. İsminin etimolojisi daha güzeldi. Gezimiz daha da güzeldi. İnsanlar onlardan da güzeldi. Benle Yaşar ise hepsinden güzeldik.
sediyani@gmail.com
DİPNOTLAR:
(1): İbrahim Sediyani, Adını Arayan Coğrafya, s. 46, Özedönüş Yayınları, İstanbul 2009
(2): Nelson Ormazábal, El Origen de la Palabra “Montevideo”, Agenda Montevideo, 17 Kasım 2009, https://web.archive.org/web/20091213133926/http://www.montevideanos.com/origen.htm
(3): Enciclopedia Geografica del Uruguay, “Cerro de Montevideo” maddesi, Acerca de Montevideo COMM, Montevideo 1995
(4): Graciela Chamorro, Teología Guaraní, s. 44, Ediciones Abya – Yala, Quito 2004 / Mark Münzel – Bettina Schmidt, Linguistischer Beitrag für eine Geschichte und Ethnografie des Körpers bei den Guaraní, Cándida Graciela Chamorro Argüello, Concepción 2007 / Tim Burford, Uruguay, s. 367, Bradt Tarvel Guides, Bucks 2017, The Globe Pequot Press, Connecticut 2017
(5): Escollera Sarandi, Im Namen des Berges, HOIO, 5 Mart 2013, http://www.hoio.ch/index-id=2766.html / Wolfgang Römer, Uruguays Gemächliche Hauptstadt Montevideo, Römers Reiseblog, 12 Şubat 2017, https://roemersreiseblog.com/2017/02/12/uruguays-gemaechliche-hauptstadt-montevideo/
(6): Francisco Albo, Diario de Navegación, Montevideo 1520
(7): Antonio de Alcedo, Diccionario Geográfico-Histórico de las Indias Occidentales o América, cilt 5, Imprenta de Benito Cano, Madrid 1789
(8): Carlos Travieso, “¡Montem Vídeo!”: Origen del Nombre de Montevideo, cilt 2, “El Nombre de Montevideo no Deriva del Castellano, ni del Gallego, ni del Portugués” bölümü, Imprenta Latina, Montevideo 1923
(9): Nelson Ormazábal, El Origen de la Palabra “Montevideo”, Agenda Montevideo, 17 Kasım 2009, https://web.archive.org/web/20091213133926/http://www.montevideanos.com/origen.htm
(10): Maria Helena Guedinha, Montevidéu!, s. 20, Montevideo 2011, https://books.google.de/books?id=EwxyDwAAQBAJ&pg=PA1&lpg=PA1&dq=Maria+Helena+Guedes+Montevid%C3%A9u+!&source=bl&ots=coOnoxcDNv&sig=ACfU3U3K8QjUhXeWiweFcC_uaU0Lys0lpA&hl=de&sa=X&ved=2ahUKEwjXm8X3hLDtAhVLNOwKHclIBVcQ6AEwDHoECBIQAg#v=onepage&q=Maria%20Helena%20Guedes%20Montevid%C3%A9u%20!&f=false
(11): Laura Caorsi, El Sexto Monte, La Verdad, 17 Kasım 2009, https://web.archive.org/web/20110429030704/http://servicios.laverdad.es/nuestratierra/nt08042007/suscr/nec21.htm / La Información Sobre Historia, Arte, Cultura y Atractivos Turísticos Fueron Estractadas de Material Bibliográfico de Todo Uruguay, “Montevideo”, “Reseña Histórica y Datos Varios”, Publicación en CD de El Observador, 2 Mart 2009, https://web.archive.org/web/20090302094006/http://www.tacuy.com.uy/Servicios/Montevideo/index.htm
(12): Javier Meneses Silva, Reseña Histórica y Datos Varios, Tacuy, 2 Mart 2009, https://web.archive.org/web/20090302094006/http://www.tacuy.com.uy/Servicios/Montevideo/index.htm / Ariel Colazzo, El Origen del Nombre Montevideo, La Republica 21, 20 Kasım 2010, https://www.lr21.com.uy/editorial/210067-el-origen-del-nombre-montevideo?utm_source=redirects&utm_medium=dominiolargo&utm_campaign=301_Redirects
SEDİYANİ SEYAHATNAMESİ
CİLT 11
M ⁕ O ⁕ N ⁕ T ⁕ E ⁕ V ⁕ I ⁕ D ⁕ E ⁕ O
Montevideo, 24 Nisan 2019