Mezopotamya’nın tahıl ambarı (efsel) bahçeleri… Diyarbakır ilimizin Dicle Nehir Vadisi ve Diyarbakır Kalesi arasında yer alan 700 hektarlık verimli tarım arazileri ve bahçelerden oluşur.
7000 yıllık tarihsel varlığını halen sürdürüyor.
İlk çağlardan günümüze kadar varlığını korumuştur. Artuklu, Anadolu Selçuklu, Osmanlı belgelerinden eski adının Esfel olduğunu anlıyoruz. “Esfel” kelimesi, Osmanlıca’da “Aşağıda”, “Çukurda” anlamına gelir. Hevsel Bahçeleri de şehre göre çukur bir konumda kalır.
Tarih boyunca halkın kullanımına açık sivil bahçeler olarak özgün bir değer ortaya koymuştur.
Seyyahların verdiği bilgilerden ve tarihî kaynaklardan açık arazi konumunda olan bahçelerinde mevsime göre bilimum tahıl, hububat’ın yanısıra soğan, marul, şeftali, kayısı, elma, erik, armut, Diyarbakır karpuzu, roka, çeşitli yeşillikler ekilip biçiliyordu. Günümüzde de devam etmektedir.
Eski dönemlerde de Hevsel Bahçeleri’nin kenarına şehir halkı ikindi vakti inip yatsıya kadar vakitlerini geçirirlermiş.
Hevsel doğal yaşamın sürdüğü bölgemizdeki en önemli merkezlerden biridir. Aynı zamanda Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin en büyük kuş cennetidir. Yaklaşık 200 kuş türüne evsahipliği yapmaktadır. Göçmen kuşların da istasyonudur. Hevsel Bahçeleri, kuş türlerinden yanısıra su samuru, tilki, sansar, sincap ve kirpi gibi birçok memelinin barınağıdır.
Araştırmacı – yazar İbrahim Sediyani, Tevrat ve Kur’ân-ı Kerîm’de bahsedilen Aden Bahçeleri’nin Diyarbakır Hevsel Bahçeleri olduğunu savunuyor.
Âdem’le Havva’nın konulduğu ve sonra oradan kovulduğu bu “cennetin nerede olduğuna” dair dîn bilginleri, araştırmacılar binlerce yıl kafa yormuşlardır. Dînler tarihi araştırmacısı Sediyani, bu cennetin Hevsel Bahçeleri olduğunu savunuyor.
“Rabb Tanrı doğuda, Aden’de bir bahçe dikti. Yarattığı Âdem’i oraya koydu.” (Tevrat’tan alıntı)
Yine Tevrat’taki âyetlerde 4 nehirden bahsedilir: Dicle, Fırat, Pişon ve Gihon.
Ayrıca Hz. Muhammed’in hadislerinde Dicle ve Fırat’ın kutsal sular olduğu vurgulanmış.
2015 yılında Almanya – Bonn’da düzenlenen Dünya Mirası Komitesi toplantısında Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzaj Alanı, Türkiye’nin 14. miras alanı olarak “UNESCO Dünya Miras Listesi”ne kaydedilmiştir.
Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri’nin yaşamsal işbirliği ve Hevsel Bahçeleri’nin oluşturduğu peyzaj, kentin ve bahçelerin binlerce yıldır kesintisiz hayat sürmesine en önemli etkendir.
DİYARBAKIR SÖZ GAZETESİ
10 OCAK 2024
