Fas’taki eski bir mezar çukurunda bulunan Efedra tohumları, bu bitkilerin tıbbî kullanımına dair şimdiye kadarki en eski kanıt olabilir.
Fas’taki eski bir mezar çukurunda bulunan Efedra tohumları, bu bitkilerin tıbbî kullanımına dair şimdiye kadarki en eski kanıt olabilir.
Kuzey Afrika (Mağrîb)’daki mağarada yaklaşık 15.000 yıl önce bir insan, “alışılmadık ve özel” bir tıbbî bitki olan Efedra ile birlikte gömüldü. Geleneksel tıpta hâlâ kullanılan bu mütevazı çalı, insanlığın bu bitkiyi kullandığına dair bilinen en eski kanıtı sunuyor ve cenaze ritüelleri ile tarihöncesi tıp uygulamaları hakkında ipuçları sağlama potansiyeline sahip.
Bu keşif, Fas’ın kuzeydoğusunda Berkane kenti yakınlarındaki La Grotte des Pigeons (Güvercinler Mağarası), yerel adıyla Taforalt’ta yapıldı. 2005 – 15 yılları arasında yapılan kazılarda, mağaranın en arkasında oturur ya da yatar pozisyonda yerleştirilmiş birçok yetişkin ve bebek iskeleti bulundu. Bu iskeletlerden biri, 19 – 20 yaşlarındaki bir erkek olan “Birey 14” idi. Kemiklerinin ve mezar hediyelerinin yanında hayvan kemikleri, taşlar ve aşı boyasıyla boyanmış nesneler gibi nadir ve özel buluntular da ortaya çıkarıldı.
Şimdi ise, Las Palmas de Gran Canaria Üniversitesi öncülüğündeki bir ekip, bu bireyin kemiklerinin ve mezar hediyelerinin arasında yedi farklı bitki türüne ait yüzlerce yanmış kalıntıyı tanımladı. En dikkat çekici olanı ise, Hindistan ve Çin’in geleneksel tıbbında binlerce yıldır kullanılan ve iyi bilinen bir tıbbî bitki olan Efedra‘nın keşfiydi.
Bitkinin birçok sağlık yararı olduğu iddiâ ediliyor. Birçoğu bilimsel olarak kanıtlanmamış olsa da, soğuk algınlığı ve solunum yolu hastalıklarını tedavi etmekten enerji artırmaya ve kilo kaybına kadar geniş bir kullanım alanı bulunuyor. Bitkinin ana aktif bileşenlerinden biri olan efedrin, genellikle anestezi sırasında düşük tansiyonu önlemek, astım, narkolepsi ve obeziteyi tedavi etmek için kullanılan bir uyarıcı. Bitkinin çok yönlü potansiyel kullanımları gözönüne alındığında, araştırmacılar bu adamın neden yanmış bitki kalıntılarıyla birlikte gömüldüğünden tam olarak emin olmasalar da bazı fikirleri var. Çalışmanın yazarları, “Efedra, hem besleyici hem de terapötik özellikleriyle tüketilen bir ‘tıbbî gıda’ olabilir ve aynı anda açlığı hafifletmek ve sağlığı korumak gibi birçok fayda sağlamak için kullanılmış olabilir” diye yazıyor.
Araştırmacılar ayrıca, mağaranın Ibero-Maurusian sakinleri tarafından gerçekleştirilen diş çekimi ve kafatası delme gibi cerrahî operasyonların başarıyla iyileştiğine dair kanıtlara dikkat çekiyor. Efedra’nın damar daraltıcı bir etkisi olduğunu ve bu bitkinin bu tür cerrahî işlemler sırasında kan kaybını azaltmak ve iyileşmeye yardımcı olmak için kullanılmış olabileceğini öne sürüyorlar.
Araştırmacılar, 15.000 yıl önce yaşamış insanların niyetlerini tamamen anlamanın mümkün olmadığını kabul ediyor. Ancak, bu “alışılmadık ve özel” bitkinin cenaze bağlamında tüketildiğinin açık olduğunu, bunun da onların bitkinin önemini ve sıradışı özelliklerini bildiğini gösterdiğini vurguluyorlar: “Özel yiyeceklerin tüketilmesi ve yiyecek kalıntılarının mezarlık gibi son derece sembolik bağlamlarda yerleştirilmesi, diğer arkeolojik bağlamlarda genellikle ziyafetlerin ve yiyeceklerin ölülerle paylaşılmasının açık kanıtı olarak yorumlanıyor. Burada, Güvercinler Mağarası’nda insanların alışılmadık ve özel yiyecekleri bir mezar töreninin parçası olarak kullandıklarını ya da tükettiklerini ve Efedra’nın bu yiyecekler arasında önemli bir yere sahip olduğunu öneriyoruz.”
SCIENTIFIC REPORTS, IFL SCIENCE, ARKEOFİLİ
29 KASIM 2024
