Kürdistan’da bulunan yaklaşık 5000 yıllık eserler, dünyanın ilk devlet benzeri kurumlarından birinin işareti olabilir.
Kürdistan’da bulunan yaklaşık 5000 yıllık eserler, dünyanın ilk devlet benzeri kurumlarından birinin işareti olabilir. Araştırmacılar, görünüşe göre bir neden olmadan bölgeyi terkeden halkın, merkeziyetçi yönetimi istemediğinden şüpheleniyor.
Arkeologlar, Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi’ndeki Kalar kentinin güneybatısında yer alan Şaxî Kora arkeolojik kazı alanında 2019’dan beri çalışmalar yürütüyor. Bölgede M. Ö. 4. binyıla ait bir yerleşim yeri olduğu tahmin edilirken, yeni çalışmada buranın merkezî bir yönetime sahip olabileceği öne sürüldü.
Bilim insanları Şaxî Kora’da yüzlerce yılı kapsayan bir dönemde inşâ edilmiş yapılar keşfetti. Kazı alanından çıkarılan eserler bu süre içinde değişerek sadece bölgenin değil, daha uzak yerlerin de kültürünü yansıtacak özellikler taşımaya başlamış. Hakemli dergi “Antiquity”de yayımlanan makalede bulguları açıklayan ekip, dünyanın ilk kentlerinden Uruk’un kültürünün bölgede baskın hale geldiğini söylüyor. Araştırmacılar ayrıca Uruk ve diğer yakın bölgelerde keşfedilenlere benzeyen çok fazla kil kâse de buldu. Ekip, işgücü karşılığında halka bu kâselerde yemek verildiğini düşünüyor. Bilim insanları bu durumun merkezî bir yönetime işaret ettiğini öne sürüyor. Kâseler üzerinde yapılan analizler, işçilere çoğunlukla et verildiğine işaret ediyor.
Kazılarda ortaya çıkarılan sütûn ve kanalizasyon kalıntılarının da Mezopotamya’nın güneyindeki Uruk gibi kentlerin etkisini gösterdiği tahmin ediliyor. Arkeologlar, başka bölgelerdeki halkın çalışmak için Şaxî Kora’ya gittiğini düşünüyor. Ancak M. Ö. 4. binyılın sonlarında bölgenin terkedildiğini gösteren kanıtlar da ortaya çıktı. Halkın bölgeden çıkmasına yol açacak bir savaş veya çevresel etkenin izine rastlamayan ekip, merkezî yönetimin reddedildiğini öne sürüyor. İskoçya’daki Glasgow Üniversitesi’nden arkeolog Claudia Glatz, başyazarı olduğu çalışma hakkında şöyle diyor: “Şaxî Kora’daki kazılarımız, merkezî ve belki de devlet benzeri organizasyonlarla ilgili ilk deneyimlerden bazılarının gelişimine ve nihayetinde reddedilmesine benzersiz, yeni bir bölgesel pencere açıyor.”
Diğer yandan çalışmada yer almayan bazı uzmanlar, yönetimin reddedildiğine dair daha güçlü kanıtlara ihtiyaç duyulduğunu söylüyor. Almanya’daki Freie Berlin Üniversitesi’nden arkeolog Susan Pollock, büyük yerleşim yerinin çökmesine yol açan başka nedenlerin araştırılması gerektiğini ifade ediyor.
ANTIQUITY, PHYS, LIVE SCIENCE
4 ARALIK 2024
