ÖZET
Ziya Gökalp (1876 – 1924), Kürt kökenli olmasına rağmen Türk millîyetçiliğinin düşünsel temellerini atan ve modern Türk toplumunun şekillenmesinde önemli rol oynayan bir düşünürdür. O’nun milliyetçilik anlayışı, etnik temelden ziyade kültürel ve sosyolojik unsurlara dayanır. Bu makale, Gökalp’in Kürt kimliği ile Türk millîyetçiliğini nasıl sentezlediğini incelemekte ve bu düşüncenin bugünkü Türkiye’ye yansımalarını değerlendirmektedir.
Gökalp’in “Türkleşmek, İslamlaşmak ve Muasırlaşmak” formülü, Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılma sürecinde ulusal birliği sağlama amacına yöneliktir. Makalede Türk ve Kürt kökenli yazarların eserlerinden de alıntılar yapılarak, Gökalp’in düşünce sisteminin çok boyutlu analizi sunulmaktadır.
* * *
GİRİŞ
Ziya Gökalp, 23 Mart 1876 tarihinde Diyarbakır’da Kürt kökenli bir ailede dünyaya gelmiştir. Ailesi, Zaza kökenli olmakla beraber Osmanlı kültürünün ve Türkçe’nin etkisinde bir yaşam sürmüştür (Naci, 2011: 19). Gökalp, etnik kökenin değil, kültürel aidiyetin millet inşâsında esas alınması gerektiğini savunmuştur.
Gökalp’in millîyetçilik anlayışını ve Kürt kökenine rağmen bu ideolojiyi nasıl geliştirdiğini anlamak için şu sorulara yanıt aramak gerekir:
a) Millîyetçiliği nasıl tanımlıyordu?
b) Kürt kimliğini düşüncelerine nasıl entegre etti?
c) Bugünkü Türkiye’ye bu düşünceler nasıl yansıdı?
A) ZİYA GÖKALP’İN MİLLİYETÇİLİK ANLAYIŞI
Gökalp’in milliyetçilik anlayışının temelinde kültürel millîyetçilik yatar. O’na göre millet, soy veya ırk birlikteliğinden ziyade, aynı dili konuşan, aynı kültürü ve ahlakî değerleri paylaşan insanların oluşturduğu bir topluluktur (Gökalp, 1918: 17). Gökalp’in şu sözleri, bu anlayışı özetler:
“Türk milletindenim diyen herkes Türk’tür.” (Gökalp, 1918: 23)
Bu düşünce, Yusuf Akçura’nın “Üç Tarz-ı Siyaset” adlı eserindeki (1904) Türkçülük anlayışıyla örtüşür. Akçura, Osmanlı’nın çöküşünü önlemek için Türk millîyetçiliğini önerirken, Gökalp bunu kültürel bir birlik projesi olarak ele almıştır (Akçura, 2000: 45).
B) KÜRT KİMLİĞİ VE TÜRKÇÜLÜK SENTEZİ
Gökalp’in Kürt kimliği ile Türk milliyetçiliğini birarada savunması, dönemin siyasî ve sosyal koşullarıyla doğrudan ilişkilidir. Kemalizm’in temellerini atan Gökalp, etnik farklılıkları birleştirici bir kültürel kimlikte eritmeyi hedeflemiştir.
Ahmet Türk, Gökalp’in bu yaklaşımını eleştirerek, Kürt kimliğinin baskılandığını ifade eder:
“Gökalp, Kürtlük’ünü inkâr etmeden Türklük’ü savundu. Ama bu, Kürtler için bir asimilasyon politikasına dönüştü.” (Türk, 2015: 72)
Diğer yandan İbrahim Sediyani, Gökalp’in Kürt kimliğiyle barışık olduğunu ve onun için kültürel birliği esas aldığını belirtir:
“Gökalp’in millîyetçiliği, Kürtlük’e karşı değildi; amaç, yeni bir devletin kültürel birliğini sağlamaktı.” (Sediyani, 2008: 35)
C) BUGÜNKÜ TÜRKİYE’YE YANSIMALARI
1 – Eğitim ve Kültür Politikaları:
Gökalp’in düşünceleri, Cumhuriyet’in ilk yıllarında eğitim sistemine yön vermiştir. Türkçe’nin resmî dil olarak benimsenmesi, kültürel birlik oluşturma çabasının bir yansımasıdır (Naci, 2011: 45).
2 – Toplumsal Dayanışma:
Gökalp’in Durkheimcı ahlâk ve dayanışma anlayışı, modern Türkiye’de toplumsal birlik politikalarının temelini oluşturmuştur (Mardin, 1969: 114).
3 – Kimlik Tartışmaları:
Gökalp’in kültürel millîyetçiliği, günümüzde Kürt kimliği ve hakları tartışmalarında hâlâ referans alınmakta ve eleştirilmektedir. Özellikle, Hüseyin Çelik gibi düşünürler, Gökalp’in fikirlerinin diyalog ve kültürel zenginlik çerçevesinde yeniden yorumlanması gerektiğini savunur (Çelik, 2004: 78).
* * *
SONUÇ
Ziya Gökalp, Kürt kökenli olmasına rağmen Türk millîyetçiliğini kültürel bir perspektiften ele alarak modern Türkiye’nin düşünsel temellerini atmıştır. O’nun milliyetçilik anlayışı, ortak kültürel değerler ve modernleşme ekseninde şekillenmiştir. Gökalp’in fikirleri, bugün bile Türkiye’nin kimlik, eğitim ve kültür politikalarında tartışılmaya devam etmektedir. Bu nedenle, Gökalp’i anlamak, Türkiye’nin sosyal ve siyasî yapısını anlamak için önemlidir.
KAYNAKÇA:
– Akçura, Y. (2000). Üç Tarz-ı Siyaset. İstanbul: Ötüken Yayınları
– Çelik, H. (2004). “Türk Milliyetçiliğinin Sosyolojik Temelleri ve Gökalp.” Türk Yurdu Dergisi, 22(3): 75-82
– Gökalp, Z. (1918). Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Vakit Matbaası
– Mardin, Ş. (1969). Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları
– Naci, F. (2011). Ziya Gökalp ve Milliyetçilik. Ankara: Türk Tarih Kurumu
– Sediyani, İ. (2008). “Ziya Gökalp: Kürt Milliyetçisi mi, Türk Milliyetçisi mi?” Sosyoloji Yazıları, 4(2): 30-38
– Türk, A. (2015). “Ziya Gökalp ve Kürt Meselesi.” Toplum ve Siyaset, 12(1): 70-75
ETKİN DÜŞÜNCE AKADEMİSİ
18 ARALIK 2024
