Bütün Yönleriyle Şeyh Said Kıyamı

Parveke / Paylaş / Share

Bütün Yönleriyle Şeyh Said Kıyamı, İbrahim Sediyani, araştırma, 2 cilt, 748 sayfa, Şura Yayınları, İstanbul 2014

► Sediyani’den 2 ciltlik eser: “Bütün Yönleriyle Şeyh Said Kıyamı”

Kürtler ve Kürt tarihiyle ilgili çalışmalarıyla bilinen gazeteci – yazar İbrahim Sediyani’nin 2 ciltlik “Bütün Yönleriyle Şeyh Said Kıyamı” adlı araştırma kitabı, Şura Yayınları’ndan çıktı. Yazarın 2 yıllık bir emek sonucu tamamladığı ve 2 cilt halinde yayınlanan bu geniş kapsamlı eser, 748 sayfa hacminde.

1925 tarihinde gerçekleşen Şeyh Said Kıyamı’nı bütün yönleri ve boyutlarıyla ele alan ve kıyamı öncesi / gelişimi / sonrası ile tarihsel bir okumaya tabi tutan eser, toplam 10 bölümden oluşuyor. Yüzlerce kaynak, bilgi ve belge taranarak, titiz ve bilimsel bir çalışma sonucu kaleme alınmış olan kitap, Şeyh Said ve Kıyamı’na ışık tutacak, yıllardır yapılan pekçok tartışma ve spekülasyona son verecek nitelikte. Görselliğin de ihmal edilmediği kitapta, Şeyh Said ve Kıyamı’na ait onlarca fotoğrafa da yer verilmiş.

Şura Yayınları’nın okuyuculara kazandırdığı ve Aryan Basım ve Matbaacılık’ın bastığı kitabın mizanpaj ve kapağı grafiker Ali Soylu tarafından yapıldı. Kitabın ISBN numarası, 9 786056 306235.

Bundan bir ay önce babasını kaybeden yazar Sediyani, kitabını henüz baskı aşamasındayken Hakk’ın râhmetine kavuşan babasına adamış. Kitabın baş sayfalarında şöyle bir ithaf notu bulunuyor: “Bu kitabımı, tam da yayın aşamasındayken, 21 Eylül 2014 günü Allâh’ın râhmetine kavuşan sevgili babam Hacı Resul İpek Sediyani’ye ithâf ediyorum. Bir evlâdı olarak, bize yaptıkları ve bıraktığı tertemiz manevî miras önünde saygıyla eğilerek. – İbrahim Sediyani.”

Çeyrek asır gibi uzun bir süredir çeşitli dergi, gazete ve web sitelerinde Şeyh Said ve Kıyamı üzerine araştırmalar / makaleler kaleme alan ve hem Türkiye’deki İslamî camia hem de Kürt camiası tarafından “Şeyh Said Uzmanı” kabul edilen gazeteci İbrahim Sediyani, son olarak Haziran 2013’te Diyarbakır ve Elazığ’da “Şeyh Said ve Kıyamı” üzerine konferanslar vermişti.

Kitabın kapağı da oldukça ilgi çekici ve hem ön yüzünde hem arka yüzünde, Şeyh Said Kıyamı’nda dalgalandırılan ve “başkent” ve “hilafet merkezi” seçilen Dara Hênê (bugünkü Bingöl’ün Genç ilçesi) ele geçirilip burada 2 ay yaşayacak olan Kürt Hükûmeti kurulduktan sonra Dara Hênê Vilayet Binası’na asılan Kürdistan İslam Devleti’nin bayrağı resmedilmiş. Kitapta sözkonusu Hilâl’li Kürdistan bayrağının tarihsel kökenleri hakkında bilgi de bulunuyor.

“Adını Arayan Coğrafya” (2009; Özedönüş Yayınları) adlı araştırma kitabı, “Gülistan” (2012; Ekin Yayınları) adlı şiir kitabı ve “Guldexwîn” (2013; Weşanên Dîwan) adlı çocuk kitabı bulunan İbrahim Sediyani’nin, “Bütün Yönleriyle Şeyh Said Kıyamı”, dördüncü kitabı olarak sevenleriyle buluşuyor.

► Yayınevinin Önsözü

Yaşadığımız ülkede son yüz yılın en önemli dînî / etnik / siyasî hadiselerinden biri olan 1925 Şeyh Said Kıyamı üzerine bugüne dek Türkiye’de yüzlerce kitap, binlerce makale kaleme alındı. Ancak bunların önemli bir kısmı kayda değer bilgiler içerse de hemen tamamında mutlaka bir eksiklik hissedildi, kimi noktalar muğlak bırakıldı. Hepsini üstüste koymak da bize bütüncül bir resim kazandırmıyordu.

Elinizdeki kitap, bu yönüyle bir İLK. “Bütün Yönleriyle Şeyh Said Kıyamı” adlı bu iki ciltlik çalışma, 1925 Hadisesi hakkında bütüncül bir okuma yapmamızı sağladığı için, tarih ve bilim alanında müstesna bir yer edinecek özelliğe sahip. Kitap, kıyamı hem dîni, siyasî, etnik, sosyal, ekonomik, kültürel tüm yönleriyle ele alıyor, hem de öncesi / gelişimi / sonrasıyla uzun soluklu bir tarihsel yolculuğa çıkarıyor.

2 ciltlik bu eser, toplam 10 bölümden oluşuyor. Birinci bölümde, 1514 Çaldıran Savaşı’ndan 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması’na dek okuyucuyu bir “zaman tüneli”nden geçiriyor ve bu şekil bir yöntem izleyerek okuyucuyu “ân”a (1925’e) bellek olarak hazır hale getiriyor. Bu bölüm ayrıca, Şeyh Said’in şeceresi, dedeleri, babası ve kardeşleri hakkında detaylı, doyurucu ve bir o kadar da ilginç bilgiler bulacağınız bir muhtevaya sahip.

Kitabın “20. Yüzyıl Başında Kürtler” adlı ikinci bölümü, doğrusunu söylemek gerekirse, başlıbaşına bir kitap olarak yayınlanabilecek özellikte. Yani, “kitap içinde kitap”. Onlarca kaynak, yüzlerce bilgi ve belge taranarak adeta “kılı kırk yararak” kaleme alınan bu bölümde, 1. Dünya Savaşı öncesi ve Cumhuriyet öncesi kurulmuş olan bütün Kürt cemiyetlerini, 20. asrın ilk yarısında yayınlanmış tüm Kürt gazete ve dergilerini bulacak, 1. Dünya Savaşı’nda ve Kurtuluş Savaşı’nda Kürtler’in konumu ve rolünü hiçbir soru işaretine mahal bırakmayacak yeterlilikte takip edebileceksiniz.

Kitabın “Şeyh Said ve Kıyam Hazırlıkları” adlı üçüncü bölümü, adından anlaşılacağı üzere, Şeyh Said’in kıyam öncesi hazırlıklarını kapsıyor. Aktarılan bilgiler, ayrıca kıyamın mahiyeti ve amacını anlamamıza da yardımcı oluyor. Bu bölümde ayrıca Cumhuriyet’in kuruluşu, kuruluş felsefesi ve Lozan Antlaşması da ciddî bir biçimde etüd edilmiş.

Kitabın “Şeyh Said Kıyamı” adlı dördüncü bölümünde tamamen kıyamın seyri var. Bu bölüm, kıyamın patlak verdiği 13 Şubat günü başlıyor, Şeyh Said ve arkadaşlarının yakalandığı 15 Nisan günü bitiyor.

“İran’a Hicret ve İran Kürdistanı’nda Yaşananlar” adlı beşinci bölüm, kitabın “farklı bir coğrafyayı işleyen” tek bölümüdür. Kıyam bastırıldıktan sonra İran’a hicret eden mücahid kafilesinin İran’da neler yaşadıkları, başlarına neler geldikleri, eksiksiz ve heyecan verici bir biçimde anlatılmış. Bu bölümde ayrıca, Türkiye’de hakkında fazla bilgi sahibi olunmayan Rojhılat (İran Kürdistanı, Doğu Kürdistan) hakkında okuyucuya doyurucu ve kapsamlı bilgiler sunuluyor.

“Şeyh Said Esir İken Rehbersiz Süren Kıyam” adlı altıncı bölüm, Şeyh Said hapishanedeyken dışarıda yaşananları anlatıyor. Bu bölümde daha çok, Şeyh Şemseddîn’in Silvan’daki direnişini bulacaksınız.

“Şeyh Said’in Yargılanması ve İdamlar” adlı yedinci bölüm, Şeyh Said ve diğer kıyam rehberlerinin mâhkemedeki savunmalarından oluşuyor. Bu bölüm, toplu idamların gerçekleştiği 28 Haziran gecesinin sabahı olan 29 Haziran günü son buluyor.

“Şeyh Said Kıyamı’nın Niteliği: İthamlar ve Gerçekler” adlı sekizinci bölüm, kitabın en önemli bölümlerinden biri. Başta devletin ve resmî görüşün kendisi olmak üzere farklı çevrelerden Şeyh Said ve Kıyamı’na yönelik tüm itham, karalama, iftira ve spekülasyonlara Sediyani bu bölümde cevap veriyor. Gerçekleri ise, belge ve kanıtlarıyla gözler önüne seriyor. Sediyani bu bölümde üç konuyu masaya yatırıp irdeliyor: “Kıyamın Amacı: İslam Devleti mi, Kürdistan Devleti mi, Kürdistan İslam Devleti mi?”, “‘İngiliz Parmağı’ İftirası ve Gerçekler” ve “Bediuzzaman Said-i Nursî’nin Kıyama Karşı Çıktığı İddiâları ve Gerçekler”.

“Şeyh Said Kıyamı’nın Canlı Tanıkları” adlı dokuzuncu bölümde, kıyamı bizzat yaşayan ve halen hayatta olan yaşlı insanlar konuşuyorlar. Kıyam esnasında yaşananları, neler yaşadıklarını anlatıyorlar. Devletin yaptığı zulümleri, o zulümleri bizzat yaşayan insanlardan dinleyeceğiniz bu bölümü, gözyaşlarına boğularak okuyacaksınız. Canlı tanıkların tüyler ürperten açıklamalarını dinlerken, ağlamamak mümkün değil.

“Kıyam Sonrası: 1925 – 27 Arasında Yaşanan Devlet Terörü” adlı son bölüm, kıyam sonrasını anlatıyor. Kıyam bastırıldıktan sonra bir yıl boyunca devam eden idamlar, Şark Islahat Planı, yer isimlerinin değiştirilmesi, kıyamın bilançosu,1927 yılına dek kemalist rejimin Kürdistan’da işlediği tüm katliamlar, bu bölümde. Hem de köy köy, hane hane, aile aile. 1925 – 27 arasında katliama uğrayan bütün köyler, köylerin nüfûsu, hangi köyde kaç kişinin öldürüldüğü, hepsi bu bölümde.

Şura Yayınları olarak, böylesine akademik, titiz ve ciddi bir eseri sizlere takdim etmekten manevî bir kıvanç duyuyoruz.

Şura Yayınları

► Yazarın Önsözü

Yaşadığımız topraklarda 1925 yılında gerçekleşen Şeyh Said Kıyamı hadisesini bütün yönleri ve boyutlarıyla inceleyip kaleme aldığımız bu kitap, iki yıllık bir çalışmanın neticesinde tamamlandı.

Bu konu, 22 yıllık yazı hayatımda en çok kaleme alıp hakkında en fazla yazı / makale yazdığım konudur ve mesaî harcadığım konular arasında ilk sırada gelir. Şeyh Said ve Kıyamı hakkında 1992 yılından başlayarak periyodik olarak çeşitli dergi, gazete ve sitelerde 22 yıldır yazılar / makaleler ve araştırmalar kaleme alıyordum ancak derli toplu bir kitap çalışması, bu zamana nasip oldu. Dolayısıyla elinizdeki kitabı salt iki yıllık disiplinli bir çalışmanın değil, aynı zamanda 22 yıllık bir birikimin meyvesi olarak da görmenizi temenni etmekteyim.

Şeyh Said ve Kıyamı hakkında bugüne dek Türkiye’de 250, İran’da 15 çalışma yayınlanmıştır. Başta Ortadoğu ve Avrupa ülkeleri olmak üzere, diğer coğrafyalarda da ortaya konmuş çalışmalar bulunmaktadır. Lakin bunların çoğu tatmin edici bilgiler içermemektedir. Bunlar haricinde, Şeyh Said ve Kıyamı ile ilgili Türkiye’de birçok kişinin elinde belgeler olduğu gibi başka ülkelerde de birçok belge mevcuttur. Bunlara ilaveten Fransa, İngiltere ve Rusya’da Şeyh Said’in mâhkeme videoları bulunuyor. Bunun da haricinde, Suudî Arabistan’da da kıyam öncesini ilgilendiren bazı bilgi ve belgeler mevcut. Bütün bunlardan ayrı olarak, Şeyh Said’in bir oğlu, torunları ve akrabaları da henüz hayattadır. Ayrıca 1925 Kıyamı’nı yaşayan ve hâlâ hayatta olan canlı şahîdler de vardır.

1925 Şeyh Said Kıyamı, hem Cumhuriyet tarihinin en önemli olayı, hem Kürt tarihinin en önemli olaylarından biri, hem de İslam tarihinin çok önemli olaylarından biridir.

Böyle olduğu için, bu derece önemli bir tarihî hadiseyi “yanlış” veya “maksatlı” değerlendirmek, “özünden saptırmak” nasıl büyük bir suç ve vebâl ise, aynı şekilde “eksik” değerlendirmek de aynı derecede yanlıştır.

Bazı tarihî olaylar vardır ki, onu “eksik” değerlendirmek, “yanlış” değerlendirmek ile eşdeğerdedir. İşte 1925 Şeyh Said Kıyamı da böyle bir hadisedir.

Biz bu kitapta, kıyamı bütün yönleri ve boyutlarıyla ele almaya çalıştık ve mümkün mertebe hiçbir boyutunu eksik bırakmamaya özellikle dikkat ettik. Çünkü 1925 Kıyamı, dînî, millî, siyasî, sosyal, ekonomik ve kültürel boyutlarıyla bir bütün olduğu için bütüncül bir bakış açısıyla değerlendirilmeyi hak ediyordu.

Bir diğer husus da şudur ki, 1925’i anlamaya ve değerlendirmeye çalışırken, bunu 2014’ün şartları ve mantığıyla yapmak sakat ve hatalı bir yöntemdir. Çünkü arada 89 yıl vardır. Eğer bizler, 1925 ile 2014 arasındaki o upuzun 88 yıllık bir dönemi tamamen es geçer, sanki 1925 yılından hemen sonra 2014 yılı geliyormuş gibi bu azîz kıyamı tamamen şimdiki 2014 şartları ve mantığıyla anlamaya ve yorumlamaya kalkarsak, hem vakıâyı anlamamış veya eksik anlamış oluruz, hem de ister istemez hadiseye ideolojik ve taraflı bir gözle bakarız.

Bu ise sağlıklı ve bilimsel bir yöntem olmadığı gibi, ahlakî ve vicdanî de değildir. Ne şimdiki dünya o zamanki dünyadır, ne şimdiki Ortadoğu o zamanki Ortadoğu’dur, ne şimdiki Türkiye o zamanki Türkiye’dir, ne de şimdiki Kürdistan o zamanki Kürdistan’dır.

Her olayın ancak kendi zamanının şartları dikkate alınarak değerlendirilmesi gerektiği mantıklı kuralı burada da işletilmeli ve Şeyh Said Kıyamı, o zamanın şartları dikkate alınarak ve sözkonusu coğrafyanın bugün tamamen farklı bir politik retorikten geçmesinden dolayı da, o şartlar asla ve kat’â es geçilmeden değerlendirmeye çalışılmalıdır.

Bu kitabın yazarı, elinizde tuttuğunuz bu nacizane çalışmasında, baştan sona hem “bilimsel ahlâka” ve hem de “ahlâkî bilimselliğe” riâyet edecektir.

Gayret bizden, tevfik Cenab-ı Allâh’tandır.

İbrahim Sediyani

► Kitap Hakkında Yazılan Makaleler

Tarih Nasıl Çarpıtılır – 2 / Tahsin Sever

(Nerina Azad, 28 Mayıs 2015)

http://www.sediyani.com/?p=1550

Osmanlı’dan Günümüze Kürt Sorunu – 2 / Kenan Erzurumlu

(Gazete Gerçek, 26 Ekim 2015)

http://www.sediyani.com/?p=4503

Osmanlı’dan Günümüze Kürt Sorunu – 3 / Kenan Erzurumlu

(Gazete Gerçek, 30 Ekim 2015)